شناخت قرآن:حروف مقطع قرآن

در بیست‌و‌نه سوره قرآن ملاحظه می‌شود که بعد از «بسم‌الله…» با یک یا دو یا سه یا… حرف مقطّعه که به‌ظاهر معنای روشنی ندارد، برمی‌خوریم. اگر این حروف جمع شود و مکررات آن حذف گردد، چهارده حرف از بیست‌و‌هشت حرف الفبای عربی خواهد بود این حروف را در عبارت «صِراطُ علی حَقُ نُمسِکُهُ» گردآوری کرده‌اند. جالب این است که بین این چهارده حرف هم از حروف نقطه‌دار هست هم بی‌نقطه. هم از حروف شمسی هست هم قمری. هم از حروف متصل هست هم منفصل.
نکته جالب دیگر اینکه سوره‌های دارای حروف مقطّعه غالباً (بیست‌و‌شش یا بیست‌و‌هفت سوره از بیست‌و‌نه سوره) مکّی هستند به‌علاوه اینکه بعد از حروف مقطعه معمولاً نام و یادی از کتاب، قرآن، ذکر، وحی و نوشته و… در میان می‌آید. ما بار دیگر به این نکته باز خواهیم گشت.
اما درباره معانی این حروف، مفسران قدیم و جدید نکات جالبی گفته‌اند که شاید هر کدام بخشی از اسرار موجود در این حروف را بیان کرده باشند. اینک خلاصه‌ای از مهمترین این نظریات را به آگاهی خوانندگان جوان این نشریه می‌رسانیم. البته از ذکر تأویلات و نکات پیچیده عرفانی خودداری شده است.
1ـ این حروف نام خداست و جنبه سوگند دارد.
2ـ این حروف رمزِ مهمترین مطالب سوره مربوطه است. مثلاً در سوره‌هایی که «حم» در ابتدای آنها آمده است، بحث «حیات» و «موت» در میان است. یا «طسم» رمزِ «طیر و طور» و «سلیمان و سبأ» و «موسی» است یا «الم» به معنای «اللّه» و «جبرییل» و «محمّد» است.
3ـ آوردن این حروف بدین منظور است که خواننده و شنونده توجه کند قرآن که معجزه است، از همین حروف معمولی ساخته شده است. با این همه افراد بشر از آوردن مانند آن یا مثل بخشی از آن عاجزند. مثل‌آنکه در کنار ساختمان عظیمی تکه‌های مصالح ساختمانی ببینیم و بدانیم از همین مصالح ساخته شده است؛ ولی خود ما از ساختنِ مانند آن ناتوان باشیم.
4ـ گفته‌اند کفار و مشرکان هنگامی که پیامبر‌(ص) آیات قرآن را تلاوت می‌کرد، همهمه می‌کردند. بر زبان آوردن این حروف از طرف مردی اُمّی ایجاد تعجب و سکوت می‌کرده و حضرت موفق می‌شده است آیات را تلاوت نماید. مکی‌بودنِ غالب سوره‌هایی که با حروف مقطّعه شروع می‌شود، این نکته را تقویت می‌کند.
5ـ گفته‌اند همچنان‌که در کتابِ تکوین یعنی عالم هستی معلوماتی و مجهولاتی هست به موازات آن در کتاب تشریع یعنی قرآن هم معلومات و مجهولاتی باید باشد و حروف مقطّعه نشانه مجهولات و نقاط سیاهی است که برای بشر قابل فهم نیست.
6ـ گفته‌اند این حروف رمزی میان خدا و پیغمبر(ص) است. اگر اشکال شود که فایده‌اش برای بشر که آن را نمی‌فهمد چیست؟ در پاسخ گفته‌شده که در زمان ظهور حضرت حجت(عج) ایشان معانی این حروف را بیان خواهد کرد و این از نشانه‌های صدق آن حضرت است.
7ـ گفته‌اند این حروف به حسابِ جُمَل پیش‌بینی سالِ بعضی حوادث مهم است. طرفداران علوم غریبه بر این وجه زیاد تأکید می‌کنند.
آنچه آوردیم مهمترین موارد است و فقط بخشی از اسرار این حروف را بیان می‌کند، نه همه آن را. به هر حال جای این سؤال همیشه باقی است که چرا از بیست‌و‌هشت حرف فقط چهارده حرف و از یکصد و چهارده سوره فقط بیست‌و‌نه سوره این خصوصیت را یافته‌اند. خدا به آنچه فرموده داناتر است.