عدالت اجتماعى در عصر ظهور

این مقاله توسط مرکز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامى تهیه شده است‏
عدالت یک تکلیف الهى و اصل محبوب مطابق با خواست و فطرت انسان و موجب تعالى بشر در حوزه‏هاى مختلف زندگى فردى و اجتماعى است و جامعه‏ى بشرى هم از ابتدا، تا حال آرزوى روزى را داشته و دارد که در آن، ظلم، تبعیض و بى‏عدالتى در تمام چهره و ابعادش، نابود شود و نسیم ملایم عدالت و برابرى در تمام زوایاى زندگى انسان‏هاى دردمند و رنجیده، نفوذ کند، دردهاى کهنه و قدیمى بشر، ناشى از ظلم و بى‏عدالتى را با داروى شفابخش عدالت و برابرى، مرهم نهاده و التیام بخشد.
ولى دریغ و درد که این ایده و آرزو، تا حال محقق نگردیده و تعبیرى براى این رؤیاى شیرین، پیدا نشده است، اکنون این سؤال مطرح است که آیا انسان‏هاى دردمند و تشنه‏ى عدالت و برابرى، تا ابد در حسرت این آرزوى ناپیدا و رؤیاى تعبیر نشده، خواهند سوخت؟ یا روزى این خواب خوش و شیرین، تعبیر خواهد شد، و آمال و آروزهاى دیرین بشر دردمند، محقق شده و مصداق عینى و خارجى پیدا خواهد کرد؟
دین مبین اسلام به عنوان دین جاوید و جهانى، پرسش‏ها و ابهامات مطرح شده، پیرامون آینده بشر را با صراحت و روشن، پاسخ داده است. قرآن‏کریم در آیات گوناگون و مختلفى از سنتِ پیروزى حق بر باطل(1)، خلافت و وراثت مؤمنان و صالحان در زمین(2)، جهان شمولى دین خدا(3)، استقرار آیین خدا پسندانه و تحقق صلح و امنیت جهانى(4) و بالاخره غلبه‏ى راه و رسم عادلانه‏ى انبیاء و پیامبران الهى... خبر مى‏دهد و مى‏فرماید: «ما در کتاب زبور، پس از ذکر چنین مرقوم کردیم که در آینده صالحان و پاکان، وارثان زمین خواهند شد و روى زمین براى همیشه از عناصر و حاکمیت جور و ستم، پاکیزه، خواهد شد. به راستى که در این، پیامى است براى عبادت کنندگان».(5)
و در آیه‏ى دیگر مى‏خوانیم: «خداوند به افرادى که ایمان آورده‏اند و عمل صالح انجام داده‏اند وعده مى‏دهد که آنها را قطعاً خلیفه‏ى روى زمین خواهد ساخت... و دین و آیینى را که براى آن‏ها پسندیده، پا بر جا و ریشه‏دار خواهد کرد، خوف و ترس آن‏ها را به امنیت و آرامش تبدیل خواهد نمود».(6)
انبوهى از احادیث و روایات که از رسول‏گرامى اسلام(ص) و ائمه(ع) نقل شده است، این حقیقت را روشن ساخته‏اند که سنن وعده شده‏ى الهى، مبنى بر نابودى ظلم، جور و بى‏عدالتى و استقرار نظام عدالت‏گسترى که در آن دین خدا بر همه‏ى ادیان و مذاهب انحرافى، پیروز شده، پاکان و صالحان، اداره‏ى امور جامعه را به دست گیرند، در زمان ظهور آخرین خلیفه‏ى خداوند و وصى حق در زمین، حضرت حجت(عج) محقق خواهد شد و آن حضرت با شمشیر عدالت‏گستر خویش، تمامى نظام‏هاى فاسد را از بین برده و گوهر گمشده‏ى بشر یعنى عدالت اجتماعى را در پهن‏دشت هستى به وجود خواهدآورد.
لذا در حدیث شریفى مى‏خوانیم: «هنگامى که قایم قیام کند، عدالت در جامعه پیاده خواهد شد و با حاکمیت عدالت و برابرى، ظلم و جور نابود شده و از امنیت کامل در مسیر عبور و مرور مردم «در کل جهان» به وجود خواهد آمد... حقوق غضب شده‏ى مردم، گرفته شده و به صاحبانشان مستردد خواهد شد...»(7)
عدالت اجتماعى در عصر:
از ویژه‏گیهاى منحصر به فرد دوران حکومت حضرت مهدى(عج) که در روایات و احادیث معصومین(ع) فراوان ذکر شده و مورد تاکید و توجه قرار گرفته و از برجستگى خاص برخوردار مى‏باشد استقرار عدالت اجتماعى، در تمام زوایاى زندگى جامعه‏اى بشرى است، تعبیر: «یملا الارض قسطاً وعدلاً کما ملئت ظلماً وجوراً؛ تعبیر آشنایى است که از طرق مختلف، در ده‏ها حدیث که دوران طلایى و زندگى‏ساز عصر ظهور را ترسیم مى‏کنند، آمده است و در پرتو اصل محبوب و دوست داشتنى عدالت اجتماعى است که نابسامانى‏هاى سیاسى، ستم اجتماعى و ظلم اقتصادى، که زائده‏اى نظام ظالمانه اى تبعیض، ستم و بى‏عدالتى است، سامان مى‏یابد، و همگان، جامه اى عافیت، سلامت و کرامت بر تن خواهند کرد، و این جمله‏ى حضرت على(ع) که : «از عدالت خود، لباس عافیت بر تنتان کردم»(8) با اجراى احکام، قوانین و حدود الهى و حاکمیت عدالت اجتماعى در عصر ظهور، به معناى واقعى کلمه در کل جهان، تبلور عینى و تحقق خارجى پیدا خواهدکرد.
لطافت و نسیم زندگى ساز عدالت اجتماعى در عصر ظهور، طبق حدیث شریف از امام صادق(ع)(9) تا اقصى نقاط جهان و زوایاى ناپیداى منازل و خانه‏هاى مردم، نفوذ کرده، مأمن و مسکن آنان را گرما و حرارت خاص و ویژه‏اى خواهد بخشید، و در پرتو حرارت و گرما و لطافت عدالت اجتماعى و بستر مناسب آن عصر و زمان است که: دین و دنیاى مردم، حیات انسانى و زندگى معنوى جوامع بشرى، سر و سامان گرفته و همه چیز، جان تازه‏اى خواهد گرفت.
محورهاى عدالت در عصر ظهور:
الف. عدالت در تقسیم بیت المال:
فراهم آوردن رفاه و آسایش، و ایجاد شرایطی که در آن، آحاد جامعه جهانی ، کفاف زندگی داشته و اضطراب و نگرانى، از این ناحیه، احساس نکند در سرلوحه‏ى برنامه‏هاى کارى حکومت حضرت مهدى(عج) قراردارد، حضرت با توزیع عادلانه‏ى بیت‏المال و درآمدها و نظارت دقیق به دستگاه‏هاى اقتصادى حکومت، زمینه لازم براى رفاه و آسایش همگانى را فراهم خواهند کرد. و در راه فقرزداى و تأمین معیشت مردم، جدّیت و تلاش خاصى از سوى مأمورین حکومتى، صورت خواهد گرفت، به گونه‏اى که ساکنان آسمانها و زمین، از شرائط به وجود آمده، راضى و خشنود خواهند شد.
ابوسعید خدرى مى‏گوید: «پیامبر(ص) فرمود: به مهدى بشارتتان مى‏دهم او به هنگام اختلاف مردمان از میان امت من، ظهور خواهدکرد، و ساکنان آسمانها و زمین از او خشنود خواهند شد او مال را درست درست تقسیم مى‏کند مردى پرسید: درست درست چیست؟ فرمود: میان همه مساوى(10) و در حدیث دیگر مى‏خوانم که: مهدى(عج) میان مردم، در تقسیم اموال، به مساوات رفتار، مى‏کند به طورى که دیگر نیازمند و محتاجى یافت نمى‏شود.(11)
ب. عدالت در انتخاب افراد شایسته:
یاران حضرت مهدى(عج) و افرادى که شایستگى و افتخار انتخاب براى خدمت‏گذارى در حکومت جهانى آن حضرت را نصیب خواهند شد، افراد سست عنصر و بى‏اراده‏اى که دین را به دنیا بفروشند، و براى احراز، حفظ و نگهدارى پست و مقام «یتشبث بکل حشیش» به هر نیرنگى، متوسل شوند نخواهند بود بلکه کارگزارانى آن حضرت، افراد شایسته و وارسته خواهند بود که جسم و جان شان و روح و روان شان را در مدرسه عشق و ایمان، پرورش و صیقل داده‏اند و با تمام وجود، در خدمت آن حضرت قرار گرفته و شب و روز، براى پیش برد و اجراى برنامه‏هاى اصلاحى حضرت، تلاش و فعالیت خواهند کرد، افرادى که ترس از خدا، و پایبندى به تعهد و تکلیف، با گوشت، پوست و خون آنها عجین شده است ایمان به خدا، عشق خدمت به جامعه بشرى و کسب رضاى امام زمانشان، روح و روان آن‏ها را در خود گداخته است.
احادیث و روایاتى که ویژگى یاران پاک باخته حضرت مهدى(عج) را بیان مى‏کنند، فراوان است از جمله حضرت على(ع) مى‏فرماید: «به هوش باشید که مهدى زیباترین انسانها، در سیما و کامل‏ترین آنها در اخلاق و ارزش‏هاى معنوى و انسانى است هنگامى که قیام کند یاران اصلى او که شمارشان 313 نفر و به شمار یاران پیامبر(ص)، در جنگ بدر است، همگى بسان شیرانى، از قرارگاه خویش خارج گشته و بر گرد آن گرامى، حلقه مى‏زنند آنان به راستى بسان پاره آهنى هستند اگر بر متلاشى نمودن کوه‏ها تصمیم بگیرند آنها را نابود مى‏سازند آنان خدا را آن گونه که شایسته است به یکتاى و یگانگى مى‏پرستند، شبانگاهان نداى دل‏نواز نیایش و گریه‏هاى آنان از خوف خدا، بسان مادران جوان مرده، طنین‏افکن است، شب زنده دارند و روزه گیران، از نظر معنوى و اخلاقى همه بسان هم هستند گویى یک پدر و مادر آنان را پرورانده‏اند و دلهایشان، لبریز از مهر و خیرخواهى... است به هوش باشید که نام بلند آنان را مى‏دانم و از شهرهاى‏شان نیز آگاهم.»(12)
از سوى دیگر، اعمال و رفتار کارگزاران حکومت جهانى در عصر، ظهور، به شدت مراقبت خواهد شد، مأموران مخفى حکومت مرکزى، قبل از آنکه مردم را زیر نظر گیرند، به اعمال و رفتار کارگزاران حکومت مى‏نگرند زیرا: اگر مجموعه‏ى مدیران یک جامعه، صالح، عادل و متعهد باشند منبع و خواستگاه اصلى تزریق شایستگى به رگها و شریانهاى کل جامعه، پدید خواهد گشت.(13)
امام على(ع) مى‏فرماید: «مهدى(عج) قاضیان زشت کار را کنار مى‏گذارد و دست سازش‏کاران (رشوه بگیران) را از سرتان کوتاه مى‏کند و حکمرانان ستم پیشه را عزل مى‏نماید و زمین را از افراد پست و خائنین پاک مى‏سازد».(14)
و در جاى دیگر مى‏فرماید: «عمّال و کارگزاران حکومت‏هاى جور را، بر آن همه کار بد که کرده‏اند مؤاخذه مى‏کند»(15) و در حدیث دیگرى مى‏خوانیم: «مهدى بخشنده است او درباره عمّال و کارگزاران و مأموران دولت خویش، بسیار سختگیر است و با ناتوانان و مستمندان بسیار دل رحم و مهربان است».(16)
با سختگیرى و اعمال روش دور از نرمش و چشم‏پوشى درباره کارگزاران حکومت و مجریان امور، امام موفق مى‏شود روش‏هاى عادلانه خویش را در جامعه ، جامه عمل بپوشاند و نمونه کامل و آرمانى حکومت و نظام دادگستر را به همگان بنمایاند، و اصلى‏ترین مشکلى را که همه حکومت‏هاى بشرى در طول تاریخ گرفتار آن بوده‏اند از میان بردارد، در دوران آن امام منجى، نخست از کارگزاران و دست‏اندرکاران و همه مجریان امر، خواسته مى‏شود که به موازین عدالت، پایبند باشند و بدان عمل کنند و بدین‏سان این اقدام عملى مهم، از متصدیان امور به دیگران سرایت مى‏کند...»(17)
ج. عدالت در اجراى قانون:
در طول تاریخ بشر، افراد زیادى بوده‏اند که: در سخنرانیها، کتاب‏ها، مقالات و سروده‏هاى خود، مطالب جالب، شیرین و مهیج درباره عدالت، برابرى، و مساوات، گفته‏اند، نوشته‏اند و سروده‏اند ولى همین سخنوران توانا و نویسندگان چیره‏دست، شعرا و ادباى نامدار و متکلمان، فیلسوفان نامى، هنگامى که خود بر مسند قدرت تکیه زده و به پست و مقامى رسیده‏اند، و در میدان عمل و محک تجربه قرار گرفته‏اند، برخلاف گفتار و نوشتار خویش، عمل کرده‏اند و با سیه‏روى، در معرکه‏ى امتحان و آزمایش، مواجه شده‏اند.
حضرت على(ع) در یک جمله‏ى کوتاه این واقعیت تلخ را این گونه بیان مى‏فرماید: «حق و عدل، وسیع‏ترین میدانها را به هنگام گفتن دارد، تنگ‏ترین و مشکل‏ترین میدان را در مقام عمل و اجراى قانون و دادن حق به صاحبان آن».(18) اما در عصر ظهور حضرت مهدى این گونه نخواهد بود زیرا: اوّلاً: او معصوم است و منزّه از هر خطا و اشتباهى و ثانیاً: با توجه به علم امامتى که خداوند به او داده است، چهره واقعى افراد جانى، ستمکار و قانون شکن را مى‏داند و مى‏شناسد، لذا آن امام همام، براى استقرار نظام ارزشمند الهى و اصلاح جامعه و محیط امن و آرام، افراد جانى و بزهکار را شناسایى و تادیب خواهد کرد. حتى افراد و اشخاص که در خفا و پنهانى، مرتکب جرم و جنایت شده و به حقوق دیگران تجاوز کنند، حضرت مهدى(عج) آنان را شناسایى و به کیفر اعمال ننگین‏شان خواهد رساند و همین امر باعث مى‏شود که افراد جانى و بزهکار، دست و پایشان را جمع کرده حتى در خفا و پنهانى هم، جرأت و جسارت گناه، معصیت، تخلّف و حرمت شکنى را نداشته باشند.
امام صادق(ع) مى‏فرماید: «گاه اتفاق مى‏افتد که فردى در کنار مهدى(عج) ایستاده و سخن مى‏گوید، که آن حضرت دستور مى‏دهد گردنش را «به خاطر جنایت مخفیانه‏اش» بزنند و آنگاه است که در شرق و غرب عالم جنایتکارى نمى‏ماند مگر از آن پیشواى عدالت‏گستر و آگاه ، حساب مى‏برد.(19) در حدیث دیگر از امام صادق(ع) نقل شده است که «دنیا به پایان نخواهد رسید تا بزرگ مردى از خاندان ما قیام نماید، او به سبک داوود، حکومت و داورى خواهد کرد و از دلایل و گواهان نخواهد پرسید، حق هر کس را به او اعطا خواهد کرد».(20)
باز از امام صادق(ع) نقل شده است که: «هنگامى که قایم آل‏محمد(عج) قیام نماید، میان مردم به سبک داوود حکومت و داورى خواهد کرد و نیازى به دلیل و برهان ندارد خداوند به او الهام کرده و او با علم و آگاهى خویش، داورى و حکومت مى‏کند و هر گروهى را از آنچه نهان مى‏دارند با خبر مى‏سازد.»(21)
حتى درباره قضات و نمایندگان که حضرت مهدى(عج) به نقاط مختلف جهان گسیل مى‏دارد، این گونه مى‏خوانیم که: «هنگامى که قایم(عج) قیام کند به هر منطقه و شهرى، فرستاده‏اى آگاه و پروا پیشه، گسیل مى‏دارد و به او مى‏گوید: برنامه کارى تو در کف دست توست، از این رو، هرگاه کارى برایت پیش آمد که راه حلّ آن را نفهمیدى و داورى در آن را نشناختى، به کف دست خود نظاره کن و آنچه در آن یافتى عمل نما.»(22)
با توجه به احادیث فوق الذّکر، مى‏توان گفت: هر مجرم و گناهکارى که در خور کیفر باشد، امام مهدى(عج) براساس علم امامت خود، عمل کرده و حرمت‏شکنان قوانین الهى و اجتماعى را به جزاى اعمال ننگین‏شان خواهند رساند، و منتظر گواهى گواهان و اقامه‏ى دلایل و مدارک از سوى مدعى نخواهد ماند و به سوگندهاى دروغین، از سوى طرفین دعوا، توجه نخواهد کرد، و آنچه حق و عدالت است، آن را ملاک قرار داده و براساس آن، حکم و داورى نموده و با اجراى دقیق احکام الهى، آزادى و امنیت به معناى واقعى کلمه را به جامعه جهانى عرضه خواهد کرد، امنیتى که در آن، جان، مال، ناموس، حیثیت و آبروى افراد حفظ خواهد شد، و انسانها، دیگر از ناحیه تضییع حقوق‏شان، دلهره، اضطراب و نگرانى نخواهند داشت.
از خدا مى‏خواهیم هر چه سریعتر، موانع ظهور آن امید محرومان و مستضعفان را مرتفع ساخته و لباس فرج، بر اندام و قامت مبارکش بپوشاند و با ظهور آن فرزانه فضیلت سمبل فضیلت و کرامت، اسوه‏ى تقوا و عدالت و منتقم آل‏على و محمد(ص) به تمامى نامردى‏ها و نامردمى‏ها پایان داده، ظلم و بى‏عدالتى را از کل جهان، ریشه‏کن سازد و با اجراى احکام و قوانین ارزشمند الهى و انسانى به دست نازنین آن یگانه دوران، امنیت و آزادى و عدالت اجتماعى را به ارمغان آورده و با داروى شفابخش دین، زخم‏هاى کهنه و دردهاى دیرین انسان‏هاى مظلوم و مستضعفان التیام بخشد.
به امید آن روز
پى‏نوشت‏ها: -
1) اسراء/ 81 و انفال 7 - 8.
2) انبیاء/ 105 - 106 و قصص/ 5.
3) توبه/ 33 و صف/ 7.
4) نور/ 55.
5) نور/ 105 - 106.
6) نور/ 55.
7) منتخب الاثر، باب 43، حدیث 1، ص 379.
8) نهج البلاغه، خطبه 87:«والبستکم العافیة من عدلى».
9) بحارالانوار، ج 52، ص 362: «...اما والله لیدخلن «القائم» علیهم عدله جوف بیوتهم کمایدخل الحروا ...».
10) منتخب الا ثر، ص 147: ... قال رسول اللَّه(ص): «ابشّرکم بالمهدى یبعث فی امتی علی اختلاف الناس و یرضی عنه ساکن السّماء و ساکن الارض یقسم المال صحاحا فقال له رجل و ما صحاحا ؟ قال: التسویه بین الناس».
11) بحارالانوار، ج 51، ص 88: «ویسوى بین الناس حتى لاترى محتاجا الى الزکاة».
12) امام مهدى از ولادت تا ظهور ، ترجمه على کرمى، ص 614: «الا وان المهدى احسن الناس خلقا و خلقا ثم اذ اقام یجتمع الیه اصحابه علی عدة اهل بدر و هم ثلاثمائة و ثلاثة عشرة رجلاً کانهم لیوث قد خرجو من غایاتهم مثل زبرالحد ید لوانهم همو ا بازالة الجبال الرواسى لازالوها عن مواضعها فهم الذین وحدوا اللَّه حق التوحیده...».
13) رجوع به عصر زندگى، ص 57.
14) بحارالانوار ج 51، ص 120: «لیننزعن عنکم قضاة السوء و لیقبضنّ عنکم المراضین ولیعزلن عنکم امراء الجور ولیطهرنّ الا رض من کل غاش».
15) نهج البلاغه خطبه 138: «یأخذ الوالی من غیرها عمّالها علی مساوى اعمالها».
16) المهدى الموعود المنتظر، ج 1، ص 277: «المهدى سمع بالمال شدید علی العمّال رحیم بالمساکین».
17) عصر زندگى - آینده انسان و اسلام -، ص 59.
18) نهج البلاغه، خطبه 216:«فالحق اوسع الاشیاء فی التواصف واضیقها فى التناصف».
19) غیبت نعمانى، ص 239، باب 13، حدیث 33؛ بحارالانوارج 52، ص 320: « بیناالرجل علی راس القائم(عج) یامرو ینهی اذامر «الامام» بضرب ، عنقه فلا یبقی بین الخافقین شی‏ء الاّ خافه».
20) بحارالانوار، ج 52، ص 32؛ بصائرالدرجات، ص 278: «لاتذهب الدنیا حتی یخرج رجل منی یحکم».
21) بحارالانوار چاپ بیروت ج 52، باب‏27، حدیث 89، ص 339: «اذاقام قائم آل‏محمد(عج) حکم بین الناس بحکم داوود لایحتاج الى بینة یلهمه اللَّه تعالى و یحکم بعلمه و یخبر کل قوم بما استببطنواه»
22) غیبت نعمانى، ص 319، باب 21، حدیث 8 ؛ بحارالانوار، ج 52، ص 365: «اذاقام القائم بعث فی اقالیم الارض فی کل اقلیم رجلا ... یقول له الامام(ع) عهدک فی کفک فاذا ورد علیک امر لا تفهمه و لا تعرف القضاءٌ فیه فانظر الی کفک و اعمل بما فیها».