اصلاحات سیاسی از دیدگاه مقام معظم رهبری

شـعارهاى اصلاح و اصلاح طلبى و اصلاحات همواره به عنوان مبنایى براى ایجاد تغییر در نظامهاى سیاسى مورد استفاده احزاب ، گروهها و جریانهاى سیاسى قرار گرفته است و معمولا از آن در انتخابات بیشتر استفاده مى شود. اصلاحات به معناى سامان بخشى به نـظـم مـوجـود در جـهت نیل به وضع مطلوب و سازگارى با شرایط و مقتضیات زمان است . بـر ایـن اسـاس ، اصـلاحـات هـمـان روش بـهـبـود و سـازمـان بخشى به وضع موجود به شـکـل تـدریـجـى در زنـدگـى سیاسى ، اجتماعى و اقتصادى و ایجاد تغییرات سودمند به شـیـوه تـکـامـلى و مسالمت آمیز جهت دستیابى به تعادل نظام و رفع معایب ، تصحیح خطاها براى جلوگیرى از هرگونه بحران در جامعه است . علاوه بر این ، اصلاحات ممکن است یک راه و روش جدید برنامه ریزى شده برون رفت از تنگناها و مشکلات جامعه از طریق تغییر ساختار و نظمى بهتر، کارآمدتر و خردمندانه تر با به کارگیرى منابع مادى و انسانى باشد.

نـظـام جـمـهـورى اسـلامـى ایـران ، در طـول تـحول خود در مقاطع و دورانهاى مختلف پس از شکل گیرى على رغم همه دشواریها، با ابتناء به آموزه هاى دینى و آرمان متعالى اسلام و اصـل پـویـاى اجتهاد که در اصل ولایت مطلقه فقیه در قانون اساسى تبلور یافته است ، اصـلاحـات زیـادى در جـامـعـه انـجام داده است . از جمله این موارد، اصلاح زیر ساختهاى مهم سـیـاسـى ، اقتصادى ، اجتماعى ، فرهنگى ، حقوقى و نظامى و امنیتى باقى مانده از رژیم پادشاهى بوده است . این روند در سالهاى بعد از پایان جنگ تحمیلى و دوران سازندگى در زمـیـنـه اصـلاح زیـر سـاخـتـهـاى اقـتـصـادى و سـازنـدگـى ادامـه داشـت . امـا بـه دلیـل نـادیـده انگاشتن عدالت اجتماعى ، شرایطى را فراهم کرد که منشاء اصلى تحولات سـالهـاى بـعـدى در زمـینه پذیرش شعار اصلاح طلبى و اصلاحات در سالهاى 1375 و 1376 ش شد.

مـقـام مـعـظـم رهـبـرى ، حـضـرت آیـت اللّه العـظـمـى خـامـنـه اى در طـول سـالهـاى ریـاسـت جمهورى جناب آقاى خاتمى که محور اصلى کارش ، شعار اصلاح طـلبى بود، رهنمودهاى مهمى در زمینه اصلاح ، اصلاح طلبى و اصلاحات ایراد کرده اند. مـقـاله حـاضـر در صـدد اسـت تـا دیدگاههاى معظم له را در زمینه هاى تعریف ، ضرورت ، اولویت ها، انواع و آسیب هاى اصلاحات توضیح دهد.
تعریف اصلاحات از دیدگاه مقام معظم رهبرى

در ادبـیـات سـیـاسـى ، دو واژه ((انـقـلاب )) و ((اصـلاحات )) از نظر معنا و کاربرد با هم مـتـفـاوت انـد دامنه تغییرات در انقلاب بسیار گسترده تر، اساسى تر، بنیادى تر و همه جـانـبـه تـر از اصلاحات است . حال سؤ الى که مطرح مى شود این است که رابطه این دو چیست ؟ آیا انقلاب شامل اصلاحات نیز مى شود یا اینکه این دو اصطلاح ، دو مقوله جدا از هم مى باشند؟ در جواب این پرسش مى توان گفت که چون تغییر و تحولات در انقلاب بسیار گـسـتـرده تـر از اصـلاحـات است ، انقلاب شامل اصلاحات نیز مى شود. به عبارت دیگر، وقـتـى انـقلاب به وقوع مى پیوندد، اصلاحات نیز در جامعه خود به خود انجام مى شود. اصـولا یـکـى از اهـداف مـهـم انـقـلاب در جـامـعه ، اصلاح امور است که اصلاحات سیاسى ، اقتصادى ، فرهنگى ، اجتماعى ، حقوقى و... را در بر مى گیرد.

مقام معظم رهبرى به این نکته مهم توجه کرده ، معتقدند که اصلاحات در ذات و هویت انقلاب نـهـفـتـه اسـت . بـه عـبـارت دیـگـر، انـقـلاب از نـظر ایشان بزرگ ترینِ اصلاحات است . حال با توجه به موارد فوق ، این دو اصطلاح از دیدگاه ایشان تعریف خواهند شد:

اصـلاحـات یـعـنـى ایـن کـه نـقـاط مـثبت و منفى را فهرست کنیم و نقاط منفى را به نقاط مثبت تبدیل کنیم .468

ایشان در جاى دیگر در تعریف اصلاح و رابطه آن با انقلاب مى گویند:

اصـلاح ایـن اسـت که هر نقطه خرابى ، هر نقطه نارسایى و هر نقطه فاسدى به نقطه صـحـیـح تبدیل شود. انقلاب خودش یک اصلاح بزرگ است ... خودِ انقلاب ، بزرگ ترین اصـلاح اسـت ، تـداوم اصـلاحـات در ذات و هـویـت انـقلاب نهفته است ، ... انقلاب که بدون اصلاحات امکان ندارد.469

مقام معظم رهبرى اصلاحات را چیزى جدا از انقلاب نمى داند. و در واقع ، انجام اصلاح امور در نظام جمهورى اسلامى از دیدگاه ایشان از ابتداى پیروزى انقلاب شروع شده و هنوز هم ادامه دارد، چرا که مى فرمایند:

یک ملت انقلابى و هوشیار و شجاع ، به طور دائم نگاه مى کند تا ببیند فسادهایى که از قبل در میان او مانده ـ بر اثر غفلت ها، و سوء مدیریت ها و سوء تدبیرها و تجاوزها ـ کدام است تا آنها را اصلاح کند. اشتباهات و خطاها کدام است تا آنها را اصلاح کند.470

هـمـان طـور کـه مقام معظم رهبرى فرموده اند، این دو واژه همزاد و همراه یکدیگر مى باشند؛ زیـرا بـسـیـارى از رهـبران و مردم انقلابى چون نظام سیاسى موجود کشورشان را اصلاح پذیر نمى دانند، انقلاب را سازماندهى مى کنند تا اصلاحات اساسى و همه جانبه پس از وقـوع انـقـلاب انجام شود. بدیهى است که روند اصلاحى پس از انقلاب به یکباره انجام نـخـواهـد شـد. بـلکـه سـالهـا طـول مى کشد. گاهى ممکن است اصلاح امور تندتر و زمانى کـنـدتـر باشد، امّا هیچ گاه متوقف نخواهد شد. سخن ایشان نیز دقیقا همین موضوع را نشان مـى دهـد. حـال بـا تـوجـه بـه ایـنـکـه ایـشـان اصـلاح را در داخـل انـقلاب مستقر مى داند باید مشخص شود که معظم له چه تعریفى از انقلاب ارائه مى دهند.

البته انقلاب به عنوان یک اصطلاح سیاسى عبارت است از: ((تغییر ناگهانى که در هر نـظـم اجـتـمـاعـى ، نـهـادى و سـیـاسـى مـسـتـقـر، تـحـت تـاءثـیـر نـیـروهـاى مـعـمـولا مـتـشـکـل و برتر از نیروهاى حافظ نظم موجود، و نه در جهت جابه جایى افراد، بلکه با هدف ایجاد یک نظم جدید به وقوع مى پیوندد.))471

و انقلاب اسلامى یعنى ((تغییر حاکمیت طاغوت )) ـ هر تجاوزگر یا هر معبودى غیر از خداى تعالى ـ به منظور استقرار حاکمیت اللّه .))472

مقام معظم رهبرى در تعریف انقلاب مى فرمایند:

انـقـلاب بـاعـث یـک تـحـول بـنـیـادین بر اساس یک سلسله ارزشها و یک حرکت رو به جلو مـحـسـوب مـى شـود. آنـچـه در کـشـور مـا واقـع شـد، انـقـلاب اسـلامـى اسـت کـه تـحـول عـظیمى در ارکان سیاسى ، اقتصادى و فرهنگى جامعه و یک حرکت روبه جلو و یک اقدام به سمت پیشرفت این کشور و این ملت بود.473

و در جاى دیگر مى گویند:

انـقـلاب یـک امـر دفـعـى نـیـسـت ، یـک امـر تدریجى است . یک مرحله انقلاب که تغییر نظام سیاسى است ، دفعى است ، اما در طول زمان ، انقلاب باید تحقق پیدا کند. این تحقق به آن اسـت کـه بـخـشـهـایـى کـه عـقـب مـانـده و تـحـول پـیـدا نـکـرده اسـت ، تحول پیدا کند.474

تعریف ایشان از انقلاب اسلامى ایران داراى ویژگیهاى زیر است :

اولا تـعـریـف مـقـام مـعـظـم رهـبـرى ، بـا تـعـریـف اصـطـلاحـى و رایـج انقلاب که آن را یک تـحـوّل اسـاسى و بنیادى در زمینه هاى سیاسى ، اقتصادى ، اجتماعى و فرهنگى مى داند، مطابقت دارد.

ثـانـیـا، انـقـلاب را نـه یـک حـرکـت دفـعـى و فـورى ، بـلکـه یـک حـرکـت تـدریـجى و در طـول زمـان مـى دانـد؛ هـر چـنـد کـه مـمـکـن اسـت تـغـیـیـر نـظـام سـیـاسـى یـک عمل دفعى باشد.

ثـالثـا، ایـشـان انقلاب را یک حرکت رو به جلو و رو به پیشرفت مى داند که همواره به سمت تکامل و توسعه حرکت مى کند تا به اصول ، اهداف و آرمانهاى خود برسد.

رابـعـا، انـقـلاب در رونـد حـرکـتـى خـود بـه سـمـت پـیـشـرفـت و تکامل ، باعث اصلاح در بخشهایى مى شود که به هردلیلى ، اصلاح نشده اند. بنابراین ، انقلاب همواره به طور مستمر در حال اصلاح امور پیش مى رود.

خـامـسـا، ایـن تعریف از انقلاب ، شامل اصلاحات نیز مى شود که در تعریفهاى دیگر کمتر بـه آن تـوجـه شـده اسـت . پـس انـقـلاب هـمـیـشـه و بـه شکل ذاتى اصلاحات را نیز به همراه خود دارد؛ چرا که مردمى که انقلاب کرده اند، به این نـتـیـجـه رسـیـده اند که نظام موجود قابل اصلاح نیست و براى اصلاح امور باید ساختار موجود را سرنگون کرد و سپس به تدریج اصلاحات را انجام داد.
اهمیت و ضرورت اصلاحات

سـؤ الى کـه در ایـنـجـا مطرح مى شود این است که چه ضرورتى به انجام اصلاحات مى باشد. در جواب این سؤ ال مقام معظم رهبرى اصلاحات را از چند نظر ضرورى مى دانند:
1. فریضه بودن انجام اصلاحات :

اصـلاحات جزء ذات هویت انقلابى ، دینى نظام ماست . اگر اصلاحات به صورت نو به نـو انـجام نگیرد، نظام فاسد خواهد شد و به بیراهه خواهد رفت . اصلاحات یک فریضه است .475
2. ضرورى بودن اصلاحات :

بـنـده مـعـتـقدم که اصلاحات یک حقیقت ضرورى و لازم است و باید در کشور ما انجام گیرد. اصـلاحـات در کـشـور ما از سر اضطرار نیست که فلان حاکمى مجبور شود مورد مطالبات سخت قرار گیرد و گوشه و کنارى را اصلاح کند.476
3. پاسخگو بودن مسئولان و نهادها:

اصلاحات به معناى حقیقى کلمه ، شامل همه دستگاههاى کشور مى شود. هیج دستگاهى نباید خـود را از انـتـقـاد و نـقـد مـصون و از عیب خالى بداند. همه دستگاههاى کشور باید موردنقد مـنـصـفانه قرار بگیرند و همه در جهت اهداف نظام و در چارچوب آن ، رفتار خود را اصلاح کـنـنـد. هـمـه دسـتـگـاهـهـا و مـسـئولان مـشـمـول قـاعـده کـلى نـقـد، اصلاح و پاسخگویى مى باشند.477
4. ضرورت اصلاحات براى دفع آفات و آسیبهاى نظام :

طبق نظر مقام معظم رهبرى انجام اصلاحات یک کارِ لازم است و باید انجام بگیرد. وقتى اصلاحات انجام نشود آفتها و آسیب هایى به شرح زیر براى نظام جمهورى اسلامى پیش مى آید:

1. توزیع ناعادلانه ثروت ؛

2. تسلط نوکیسه هاى بى رحم بر گوشه و کنار نظام اقتصادى جامعه ؛

3. گسترشِ فقر؛

4. سخت شدن زندگى براى مردم ؛

5. استفاده ناصحیح از منابع کشور؛

6. فرار مغزها و عدم استفاده از مغزهایى که مى مانند.478
انواع و گونه هاى اصلاحات

پـس از مـشـخـص شـدن اهـمیت اصلاحات در نظام جمهورى اسلامى ایران در دیدگاه مقام معظم رهـبـرى ، بـایـد مـشـخـص شـود که در چه زمینه هایى نیاز به اصلاحات است ؟ به عبارت دیـگـر، انـواع و گـونـه هـاى اصـلاحـات کـدامـنـد؟ بـه طـور یـقـین اگر مشخص نباشد که اصلاحات در چه موضوعهایى باید انجام شود، ممکن است اصلاح امور به خوبى صورت نگیرد. بنابراین ، ابتدا باید موضوع اصلاحات مشخص شود و سپس در همه این موضوعها و زمـیـنـه هـا، اصـلاحـات بـه طور همزمان ، هماهنگ ، مستمرّ و با یک مرکزیت مقتدر، رهبرى و هـدایـت شـود تـا در بـخـشهاى مختلف مورد نظر اصلاحات ناهماهنگى ایجاد نشود. مقام معظم رهبرى در دو فراز از سخنان خود، موارد و موضوعهاى مورد نظر اصلاحات را مشخص کرده اند. ایشان در جایى مى فرمایند:

بـدیـهـى اسـت کـه در میان جامعه مواردى وجود دارد که باید اصلاح شود. ما اصلاح ادارى لازم داریـم ، اصـلاح اقـتصادى لازم داریم ؛ اصلاح امنیتى لازم داریم ؛ اصلاح در قوانین و مقررات لازم داریم .479
1. اصلاح ادارى :

یـکـى از عرصه هاى اصلاحات ، اصلاح نظام ادارى یک کشور است . تمام قوانین و مقرّرات که در جهت انجام امور تصویب مى شوند، جهت اجرا به سازمانها و نهادهاى کشور ابلاغ مى شـونـد. در صورتى که کشور داراى نظام ادارى خوب ، سازمان یافته و منظم باشد، مى تـوانـد کـارآیـى لازم را داشـتـه بـاشـد در غـیـر این صورت ممکن است قوانین هر چند خوب بـاشـنـد و مـسئولان و کارمندان هم همه وظایف خود را به خوبى انجام دهند، ولى پیچیدگى سازمانى و تداخل وظایف باعث سردرگمى و نارضایتى مردم شود. در هر صورت اصلاح ادارى یـک کـشـور از چـنـد جـهـت مـهـم اسـت : اوّل سـاختار تشکیلاتى و سازمانى ، دوم افراد شـاغـل در نـظـام ادارى کـه بـاید تجربه و تخصص لازم را داشته باشند، سوم قوانین و مـقرّرات است که باید ساده و روان بوده و پیچیده نباشند، چهارم ، مشخص شدن دقیق شرح وظایف و اهداف هر سازمان ، و پنجم ، جلوگیرى از فساد و تبعیض در ادارات .480

مقام معظم رهبرى در این مورد مى فرمایند:

مـا احتیاج داریم که دستگاه ادارى مان مقرّراتى داشته باشد که براى همه یکسان باشد و در آن تبعیض ‍ نباشد. اگر بود نقطه فاسدى است و باید اصلاح شود.481
2. اصلاح اقتصادى :

بـاید در جامعه رشوه و ارتشاء وجود نداشته باشد؛ اگر بود فساد است و باید اصلاح شود. راههاى کسب ثروت باید مشروع باشد. اگر کسانى از راههاى نامشروع کسب ثروت کـردنـد، این فساد است و باید اصلاح شود. اگر کسانى از امتیازات بیجا استفاده کردند، ثـروتـهـاى بـاد آورده بـه دسـت آوردنـد و دیـگران را به قیمت این که خودشان ثروتمند شود، فقیر کردند، این فساد است و باید اصلاح شود و....482

عـلاوه بـر ایـن ، ایـشـان امـتـیـازات انـحـصـارى ، فقدان امنیت شغلى براى مردم ، عدم ثبات مقرّرات ، گرایش رو به رشد مصرف گرایى ، دلاّ لى ، بى انضباطى مردم و بخصوص بـى انـضـبـاطـى مـسـئولان ، عـدم رشـد جـوانـان در مـلکـات نـفـسـانـى مـثـل شـجـاعـت ، صـدق ، صـفـا، نشاط و کار، روابط جنسى ناسالم ، اعتیاد، نامطلوب بودن سـطـح شـعـور و معرفت مردم ، وظیفه ناشناسى مسئولان ، عدم امنیت براى خانواده ها، جرم و جنایت و مواردى از این قبیل را در جامعه فساد مى دانند که باید اصلاح شوند.483
3. اصلاح قضائى :

از جـمـله مـوارد مـهم حقوق و آزادیهاى مردم که در قانون اساسى بدانها تاءکید و تصریح شـده ، حـقـوق و آزادیهاى قضایى است . طبق قانون اساسى ، مردم ایران از هر قوم و قبیله اى کـه بـاشـنـد از حـقـوق مـسـاوى بـرخوردارند484 و زن و مرد به طور یکسان در حمایت قـانـون مـى بـاشـنـد.485 حـق دادخـواهـى ،486 حـق انـتـخـاب وکیل ،487 مصونیت از تعرض ،488 مصونیت از تبعید،489 ممنوعیت از شکنجه 490 و... از جـمـله مـوارد دیگر حقوق قضایى مردم است که باید به نحو احسن اجرا شوند و در غیر این صـورت ، نـظـام قـضـایـى کـشـور نـیاز به انجام اصلاحات دارد. اگر اصلاحات ادارى ، اقتصادى و امنیتى انجام شود، ولى در عرصه قضا و قضاوت اصلاحاتى انجام نشود، به طـور مـسلم روند اصلاحات با مشکل مواجه خواهد شد. مقام معظم رهبرى به این مساءله توجه کرده و درباره نیاز به اصلاح قضایى چنین مى گویند:

اگـر جـرم و جـنـایـت هـسـت ، اگـر دسترسى به قضاوت عادلانه نیست ؛ اگر رسیدگیهاى قـضـایـى طـولانـى مـى شـود و پـرونده ها مدتها مى ماند، اینها فساد است و باید اصلاح شود.491
4. اصلاح امنیتى :

تـاءمـیـن امـنـیـت یـکـى از دغـدغـه هـاى مـهـم انـسـان در طـول تـاریـخ بـوده ، هـمچنین یکى از دلایـل عـمـده تـشـکـیـل دولت و حـکـومـت ، بـرقـرارى امـنـیـت اسـت . در حـال حـاضـر، امـنـیـت مـقوله گسترده اى است که عرصه هاى نظامى ، اقتصادى ، فرهنگى ، قضایى ، سیاسى ، شغلى ، خانوادگى ، جانى ، حرمت ، احترام ، اعتبار، آموزشى و... را در بر مى گیرد. قانون اساسى جمهورى اسلامى براى حفظ امنیت مردم در عرصه هاى فوق ، تـدابـیـرى انـدیـشـیـده اسـت کـه در صـورت رعـایـت آنـهـا، هـمـه مـردم در آرامـش ‍ کـامـل بـه سـر خـواهـنـد بـود. عدم وجود امنیت باعث تشویش اذهان مردم خواهد شد و آنها نمى تـوانـنـد در زنـدگـى خـانـوادگـى ، جـامـعه و انجام وظیفه ، تمرکز فکرى داشته ، تمام استعدادها و توانهاییهاى خود را در راه پیشرفت و ترقى جامعه به کار گیرند.

عـلاوه بـر ایـن ، یـکـى از اهـداف و آرمانهاى انقلاب اسلامى ، برقرارى و تاءمین امنیت مردم بـود که در زمان پهلویها (پدر و پسر) نادیده گرفته شده بود. اگر در نظام جمهورى اسـلامـى ایـران ، بـه هـر دلیلى تا کنون در زمینه برقرارى امنیت مردم قصور و کوتاهى شده باشد، به طور قطع و یقین باید اصلاح شود تا هیچ فردى در جامعه اسلامى دغدغه امنیتى نداشته باشد. رهبر معظم انقلاب مى فرمایند:

اگـر کـسـانـى هـسـتـنـد کـه خـانـواده هـا را نـا امـن مـى کنند، اگر کسانى هستند که شهرها، خیابانها، جاده ها و روستاها را ناامن مى کنند، این براى کشور فساد است ... و باید اصلاح شود.492
5. اصلاح قوانین و مقرّرات :

تـصـویـب و اجراى قوانین و مقرّرات ، براى برقرارى نظم و امنیت و آسان شدن انجام امور کـشـور و رعایت حقوق و آزادیهاى مردم است . از طرفى ، همین قانون که براى ایجاد نظم ، امـنـیـت ، صلح و آرامش و سهولت انجام امور تصویب و تاءئید شده ممکن است به علت تعدد قـوانـیـن ، پـیـچـیـدگـى و ابـهـام ، باعث سردرگمى مسئولان و مجریان و نارضایتى مردم گردد. اگر ساختار ادارى یک کشور منظم و مرتب باشد و کارمندان و مستخدمان اجرایى نیز داراى تـخـصص و تجربه لازم باشند، اما قوانین و مقرّرات مناسب ، ساده ، واضح و روشن نـبـاشـنـد، نـظـام ادارى کـارآیى لازم را نخواهد داشت . بنابراین ، یکى از عرصه هاى مهم اصلاحات ، اصلاح قوانین و مقرّرات است که مقام معظم رهبرى به آن اشاره کرده است .493
موضوع اصلاحات

حـال بـا تـوجـه بـه مـشـخص شدن زمینه هاى اصلاحات ، باید مشخص شود که موضوع و مـحـور اصـلاحـات در ایـن زمـیـنـه هـا از نـظـر مقام معظم رهبرى چیست . ایشان موضوعات مهم اصلاحات را در همه زمینه ها چنین بر مى شمرند:

اصـلاحـات بـه مـعـناى حقیقى ، مبارزه با سه چیز است ؛ یکى فقر است ، یکى فساد است و یکى تبعیض .494
1. مبارزه با فقر:

با فقر باید مبارزه کرد. فقر دو نوع است ؛ فقر شخصى و فقر عمومى . با هر دو باید مبارزه شود. مبازه با فقر، یعنى تلاش براى اینکه ثروتى از منابع ملى کشور استخراج شـود و بـه دسـت مـى آیـد اولا بـه شـکـل بـهـیـنـه اسـتـخـراج شـود و ثـانـیـا بـه شـکل بهینه مصرف شود و اسراف نگردد. علاوه بر این ، انسانى که امکان زندگى در حد نـیـاز و ضـرورى را نـدارد، به فساد و به خیانت و به بسیارى از کارهاى خلاف دیگر و حتى به کفر کشانده مى شود.495
2. مبارزه با فساد:

یـکى از مواردى که در جامعه باید در نظر گرفته و اصلاح شود، مبارزه با فساد است ؛ یعنى فساد اخلاقى ، فساد کارى ، عدم احساس وجدان در تقدیم خدمات عمومى ، عدم احساس مـسـئولیـت در مواجهه با افکار عمومى و با ذهنهاى مردم . اینها بعضى از شاخه ها و شعبه هاى فساد است .496
3. مـبـارزه بـا تـبـعـیض :

قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران ، یکى از وظایف دولت را ((رفـع تـبـعـیـض هـاى نـاروا و ایـجاد امکانات عادلانه براى همه در تمام زمینه هاى مادى و مـعـنوى )) مى داند،497 علاوه بر این در قانون اساسى آمده است ((مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوى برخوردارند.498 و همه افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند.499

اساس اصلاحات این است که ما با فقر، فساد و تبعیض مبارزه کنیم . هر اصلاحاتى ـ اگر واقعا اصلاحات باشد ـ بر محور این (ها) مى چرخد. بدترین فسادها در جامعه ، رواج فقر و افـزایـش شـکـاف بـیـن فقیر و غنى است . بدترین فسادها در جامعه این است که کسانى دچـار فـسـاد مالى و اقتصادى شوند و از بیت المال مردم براى منافع شخصى و پُر کردن جـیـب خـود تـغـذیـه کـنـنـد. بـزرگـتـریـن فـسـادهـا ایـن اسـت کـه در اجـرا و اعـمـال قـانـون در جامعه تبعیض باشد و به شایستگى ها و صلاحیتها و قابلیتهاى افراد توجه نشود.500

بـایـد هـدف مـبـارزه ایـنـهـا بـاشـد. اصـلاحـات حـقـیـقـى در کـشـور ایـنـهـاسـت ... هـر مـسـئول دولتـى ، هـر انسان روشن بین ، هر عالم دینى و هر فرزانه اى ، اگر این گونه اصلاحات را دنبال کند، مردم او را یارى خواهند کرد.501

بنابراین طبق بیانات مقام معظم رهبرى :

اولا اصـلاحـات بـایـد در زمینه هاى ادارى ، اقتصادى ، قضایى ، امنیتى و قوانین و مقررات انجام شود؛

ثـانـیـا، مـوضـوع انـجام اصلاحات باید مبارزه با فقر، فساد و تبعیض در همه زمینه هاى یادشده ، باشد؛

ثالثا، در چنین صورتى اصلاحات واقعى در جامعه انجام شده است .
نکات قابل توجه براى انجام اصلاحات

حال با توجه به ضرورت و اهمیتِ انواع و موضوعهاى اصلاحات از نظر مقام معظم رهبرى ، در پـى آنـیم تا ببینیم ایشان چه نکاتى را در انجام اصلاحات مورد نظر، لازم مى دانند. بـه عـبارت دیگر، براى برطرف کردن معایب و نواقص موجود و زدودن مظاهر نابسامانى هاى جامعه و انجام اصلاحات به معناى واقعى کلمه چه نکاتى را باید مورد نظر قرار داد؟ ایـشـان بـا درایـت و تـدبیر خویش و براى جلوگیرى از انحراف اصلاحات نکات مهمى را بیان کرده اند که مهم ترین آنها به شرح زیر هستند:
1. اصلاحات یک حقیقت ضرورى و لازم است :

بـنـده مـعـتـقدم که اصلاحات یک حقیقت ضرورى و لازم است و باید در کشور ما انجام گیرد. اصـلاحـات در کـشـور ما از سر اضطرار نیست که فلان حاکمى مجبور شود مورد مطالبات سـخـت قـرار گـیـرد و گـوشـه و کـنـارى را اصـلاح کـند. نخیر، اصلاحات جزو ذات هویت انـقـلابى و دینى ماست . اگر اصلاحات انجام نگیرد، نظام فاسد خواهد شد و به بیراهه خواهد رفت .502
2. اصلاحات باید تعریف شود:

تـعـریـف اصـلاحـات چـنـد نـتـیـجـه مـهـم در بـر خـواهـد داشـت : اوّل ایـنـکـه آیـنـده اصـلاحـات مـشخص ‍ مى شود و با ترسیم آینده مشخص خواهد شد که در نهایت به کجا مى خواهیم برسیم . دوم اینکه اگر از اصلاحات تعریف مشخصى نشود، ممکن اسـت الگـوى خـاصـى تـحـمـیـل شـود و کـشـور و نـظـام را دچـار مـشـکـل کـنـد. سـوم ایـنـکه ممکن است بر اثر مشخص نبودن معناى اصلاحات ، ایران نیز به سرنوشت شوروى سابق دچار شود:503

مطلب دوم این است که اصلاحات باید تعریف شود. اولا براى خود که مى خواهیم اصلاحات کـنـیم ، تعریف شود و مشخص باشد که مى خواهیم چه کار کنیم . ثانیا براى مردم تعریف شـود کـه مـنـظـور مـا از اصـلاحـات چـیـسـت تـا هـر کـسـى نـتـوانـد بـه میل خودش اصلاحات را معنى کند.504
3. اصلاحات باید از یک مرکز مقتدر و خویشتندار هدایت شود:

مـطـلب سـوم این است که اصلاحات بایداز یک مرکز مقتدر و خویشتندار هدایت شود تا دچار بـى رویـّگـى نـشـود. اى بـسـاکـارى کـه مـى تـوانـد در ظـرف ده سـال بـه خـوبـى و سـلامـت انـجـام گـیـرد، اگـر در ظـرف دو سـال بـخـواهـیـد آن را انـجـام دهـیـد بـه ضـایـعـات غـیـر قابل جبرانى منتهى خواهد، مثل اتومبیلى که در جاده دشوار و خطرناکى با سرعت بیش از حدّ معمول حرکت کند، اگر تصادف نکند، آسیب نبیند و نزند تعجب است !505
4. حفظ ساختار قانون اساسى :

قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران ، حاصل انقلاب اسلامى ایران به رهبرى امام خمینى (ره ) است که در 22 بهمن 1357 ش ، به ثمر نشست . قانون اساسى ، میثاق بزرگ ملى ، دینى و انقلابى ملت ایران است که بر اساس احکام و مبانى دین مبین اسلام ، طرح ریزى و تـدویـن شـده و داراى اصـول و مـبـانـى زیـادى اسـت کـه طـبـق اصـل 177 غـیـر قـابـل تـغـیـیـر و بـازنـگـرى مـى بـاشـنـد. ایـن مـوارد شامل اسلامى بودن نظام ، شرعى بودن قوانین و مقررات ، جمهورى بودن ، حکومت و ولایت فقیه و نیز پایه هاى ایمانى و اهداف جمهورى اسلامى ، اداره امور کشور با اتکا به آراى عمومى ، دین و مذهب رسمى کشور است . بنابراین ، هرگونه اصلاحات در قوانین و مقرّرات شـامـل ایـن اصول و چهارچوبها نمى شود. علاوه بر این ، مقام معظم رهبرى تاءکید مى کنند کـه سـاخـتـار قـانـون اسـاسـى بـایـد در رونـد اصـلاحـات بـه طـور کـامـل حـفـظ شـود. بـدیـهـى اسـت کـه مـنـظـور ایـشـان غـیـر از مـوارد غـیـر قـابـل بـازنـگـرى اسـت . البـتـه طـبـق قـانـون اساسى ، حکم بازنگرى و اصلاح قانون اسـاسـى و مـوارد اصـلاح را رهبرى مشخص مى کند و مصوبات شوراى بازنگرى هم باید بـه امـضـاى ایـشـان برسد.506 بنابراین ، با توجه به اینکه ، معظم له تصریح مى کـنـند که در اصلاحات باید ساختار قانون اساسى حفظ شود، نتیجه گرفته مى شود از نـظـر ایـشـان نـیازى به تغییر قانون اساسى نیست . رهبر نظام جمهورى اسلامى درباره حفظ ساختار قانون اساسى در جریان اصلاحات مى گویند:

مـطـلب چـهـارم ، حـفـظ سـاخـتـار قـانـون اساسى در زمینه اصلاحات است ... ساختار قانون اسـاسـى بـایـسـتى به طور دقیق حفظ شود. البته در قانون اساسى بیشتر از همه چیز، نـقـش اسـلام و منبعیّت و منشاءیّت اسلام براى قوانین و ساختارها و گزینشها مطرح است ... اگـر در قـوانـیـن عـادى ، یـک جـایـى یـا اصـلى وجـود داشـتـه بـاشـد کـه در مـقـام اجرا در قـانـونـگـذارى ، بـا اسـلامـیـّت مـعـارضـه کـنـد، ایـن اصل بر آنها حاکم است (اسلامیّت ).507
5. مقابله با تندروى و تندروانى :

مـطـلب پـنـجم ، در اصلاحات ، مقابله جدى با هرگونه تندروى و تندروانى است که جاده صـاف کـن دشـمـن انـد، یـعـنـى مـدل یـلتـسـیـنـى ! هـمـه دسـتـگـاهـهـا بـایـد بـا مدل یلتسینى به شدت مقابله کنند و نگذارند یک جاه طلب ، یک فریب خورده ، یک مغرض و یک غافل بیاید و حرکت را از حالت صحیح خودش خارج کند و حالت مسابقه و تعارض به وجود بیاورد.508

مـقـام معظم رهبرى از تندروى به عنوان مدل اصلاحات ((یلتسینى )) در شوروى سابق یاد مـى کـنـد کـه نـه تـنـهـا بـاعـث انـجـام اصـلاحـات نـشـد بـلکـه بـاعـث فـروپـاشـى و اضـمـحـلال کـامـل ایـن ابـرقـدرت و تـشـکـیـل کـشـورهاى کوچک با قدرت و تاءثیرگذارى حـداقـل در نـظـام بـیـن المـلل گـردیـد. در واقـع ، طـرح مـُدل یـلتـسـیـنـى از اصـلاحـات ، خـود بـه مـنـزله زنـگ خـطر براى افراد تندرو در درون اصلاحات است .
6. مقابله جدّى با دخالت بیگانگان :

مـطـلب شـشـم ، مـقـابـله جـدّى با دخالت خارجیها و غربیها و بى اعتنایى به انگشت اشاره غـربـیـهـا و سـوء ظـن بـه آنهاست . البته بحث دیپلماسى و بحث ارتباطات خارجى ، بحث دیـگـرى اسـت . انـسـان در مـقـام دیـپلماسى مى دهد و مى گیرد. قرار مى بندد و همه کار مى کـنـد؛امـّا در مـسـائل اسـاسـى نظام ، بایستى انگشت اشاره آنها را با سوء ظن مورد ملاحظه قرار داد... آنها به هیچ وجه حُسن نیت ندارند.509
7. هماهنگى اصلاحات در بخشهاى مختلف :

مـطـلب هفتم ، هماهنگى اصلاحات در بخشهاى مختلف است و این نکته مهم است . در بعضى از بـخـشـهـا، اصلاحات پیچیده و دشوار و کُند است . مثلا در بخش اقتصادى ، کار بسیار کُند انـجام مى گیرد؛ توزیع عادلانه درآمدها نیز همین طور است .... اصلاح ساختار ادارى ، کار بسیار دشوار، پیچیده و سنگینى است .510
8. مقابله با عوامل تجزیه قومى در کشور:

مـطـلب هـشـتم ، مقابله جدّى با عوامل تجزیه قومى در کشور است . من این را عرض مى کنم ؛ بـخـصـوص ‍ خـطـاب من به کسانى است که در این بخش صاحب مسؤ ولیتند، چه در وزارت کشور، چه در جاهاى دیگر. توجه کنید؛ امروز انگیزه تحریک قومیتها جدّى است .511
انواع اصلاحات از نظر ارزشى

مقام معظم رهبرى ، اصلاحات را به دو دسته تقسیم مى کند: اصلاحات اسلامى و انقلابى ، و اصلاحات امریکایى .

1. اصـلاحـات اسـلامـى و انقلابى : منظور از اصلاحات این است که هر نقطه خرابى ، هر نـقـطـه نـارسـایـى و هـر نـقـطـه فـاسـدى بـه نـقـطـه صـحـیـح تـبـدیـل شـود. از ایـن رو، انـقـلاب خودش یک اصلاح بزرگ است . منظور من از اصلاحات ، اصـلاحـات اسـلامى است ، نه اصلاحات امریکایى ، منظور از اصلاحاتى که رئیس جمهور محترم (خاتمى ) بیان مى کند هم ، همین اصلاحات اسلامى است .512

2. اصـلاحـات امـریکایى و ویژگیهاى آن : نوع دیگر اصلاح طلبى اصلاحات امریکایى اسـت . هـدف امـریـکـا از طـرح ایـن گـونـه اصـلاحـات ، دنـبـال کـردن مـنـافع خویش است . اگر امریکا از شعار اصلاح طلبى حمایت مى کند، دروغ اسـت . امـریـکـا از اصـلاحـات بـه مـعـنـاى واقـعـى کـلمـه ، طـرفـدارى نـمـى کـنـد. آنها با اصـل اصـلاحـات و انـقـلاب در ایـران مـخـالفـنـد؛ زیـرا مـى خـواهـنـد روحـیـه اسـتـقـامـت و استقلال ملت ایران از بین برود:513

امـریـکـایـى ها مى گویند حجاب شما از بین برود؛ مرزهاى اخلاقى و دینى شکسته شود ؛ حکومت قرآن و انطباق قوانین به اسلام نباید باشد. این یعنى اصلاحات ! اینها اصلاحات امریکایى است .514

بنابراین ، با توجه به اینکه ، امریکا مخالف انقلاب و نظام جمهورى اسلامى ایران است ، پـس ‍ هـدف از دنـبـال کـردن اصـلاحـات از سـوى آن کـشـور در ایـران ، آن اسـت کـه اصـول و ارزشـهـایـى را که در جامعه ایران ، پس از پیروزى انقلاب به وجود آمده اند از بین ببرد واستحاله کند.

عـلاوه بـر ایـن ، مـقـام مـعظم رهبرى در مورد ادعاى رئیس جمهور امریکا در مورد طرفدارى از جناح اصلاح طلبان و اصلاحات در ایران معتقدند که :

اولا، شما طرفدار هیچ جناحى از جناحهاى معتقد به انقلاب در ایران نیستید؛ ثانیا، طرفدار اصلاح هم در ایران نیستید. هر اصلاحى بخواهد در این کشور انجام بگیرد، یقینا بر خلاف نظر رژیم دیکتاتور، مستبد و سلطه جوى بین المللى امریکاست ؛ ثالثا، اگر بر فرض ، چـیزى به نام اصلاحات باشد که نسخه آن را شما براى ملت ایران بنویسید، آنها این اصلاحات را اصلاحات امریکایى خواهند دانست و آن را در زباله دان مى اندازند.515
آسیب شناسى اصلاحات

انـقـلاب و اصـلاحـات نـیـز هـمانند سایر پدیده هاى اجتماعى و انسانى دچار آسیبهایى مى شـونـد که در روند انجام اصلاح امور باید به آنها توجّه کرد و به فکر علاجش برآمد. واژه آسـیب شناسى (pathology) از علوم پزشکى به علوم اجتماعى وارد شده و به معناى ((مـطـالعـه عـلل بـیـمـارى و عـوارض و عـلائم غـیر عادى مى باشد.))516 پدیده هاى علوم انـسـانـى نـیـز هـمـانـنـد خود انسان که داراى بیماریهایى است ، مى توانند دچار آسیب ها و عـوارض غـیر عادى شوند که اگر به موقع شناسایى و راه علاج آنها مشخص نشوند ممکن است ، آن پدیده را به ورطه نابودى بکشاند. انجام اصلاح امور یک جامعه با توجه زمینه هـاى گـونـاگـون آن نـیـاز بـه تـوجـّه و دقـت بـیـشـتـر دارد. مقام معظم رهبرى ، ضمن طرح مـسـائل اصـلاحـات ، بـه آسـیـبـهـاى آن نیز توجه کرده سردمداران و مجریان آن را بدانها معطوف داشته اند. که به مهم ترین آنها اشاره مى کنیم .
1. بى توجهى به ارزشهاى انقلاب :

قـبـل از پـیـروزى انـقـلاب اسلامى ، دو الگوى شرقى و غربى براى انجام انقلاب وجود داشـت کـه بـا تـوجـه بـه ویـژگـیـهـاى جـامـعـه ایـران نـمـى تـوانـسـت مـورد قبول مردم ایران باشد.

به همین دلیل امام خمینى (ره ) رهبر و بنیانگذار انقلاب اسلامى ، الگوى جدیدى از انقلاب را که ریشه در اسلام داشت به مردم ایران ، ارائه داد و مردم با توجه به ارزشهاى دینى خود، رژیم شاه را سرنگون کردند و جمهورى اسلامى ایران را که خود یک الگوى جدیدى از حکومت بود، تشکیل دادند.

انـقـلاب اسـلامـى ایران با توجه به دین اسلامى و مذهب تشیع ، داراى ارزشهایى از جمله ایـمـان ، دیـنـدارى ، عـدالت ، دورى از اسـراف و تجمل گرایى در سطح زمامداران ، سلامتى دینى و اخلاقى زمامداران ، رواج اخلاق فاضله ، آزادى فـکـر و بـیـان ، اسـتـقـلال سیاسى و فرهنگى و اقتصادى و حکومت مردمى بود. این ارزشـهـا، بـنـاى نـظام جدید جمهورى اسلامى قرار گرفتند و زندگى نوینى بر اساس آنها، در ایران اسلامى آغاز شد.517

مـقـام معظم رهبرى در روند اصلاحات در مورد این ارزشها به سه نکته مهم تاءکید مى کند. اوّل ایـنـکـه این ارزشها باید مورد توجّه باشد و به شدت از آنها حراست شود. دوم اینکه هر دو جناح باید به همه این ارزشها توجه کنند نه اینکه هر جناحى به یک یا چند مورد آن تـوجّه کند. سوم اینکه ، در جریان اصلاحات انقلابى ، باید به این ارزشها توجه شود و اگـر در جـریان اصلاحات ، اصلاح امور، پیشرفتها و نوع آوریها بر اساس ارزشهاى انـقـلاب نـبـاشـد، جـامـعـه دچـار نـاکـامـى خـواهـد شـد. در واقـع ، ایـن اصـول و ارزشـهـاى انـقـلاب باید در روند اصلاحات نیز مورد توجّه ، دقت و مراقبت قرار گـیـرنـد و در چـهـارچـوب آنـهـا، تـحـول و حـرکـت رو بـه جـلو بـا جـدیـت دنـبـال شـود.518 با توجه به این بیانات مقام معظم رهبرى ، یکى از مهم ترین آسیبهاى اصلاحات این است که ارزشهایى که انقلاب اسلامى براى اجراى آنها به وقوع پیوست ، نـادیـده گـرفـته شوند و یا اینکه به آنها توجّه نشود. چون ایشان ، انقلاب را یک حرکت رو به جلو و رکود، سکون و سکوت را موجب جمود، تحجّر و کهنگى مى داند و معتقدند اگر چـنین اتّفاقى رخ داد، ارزشها نیز کارآیى خود را از دست مى دهند، زیرا کهنگى دنباله اش ویـرانـى اسـت و اگـر بـخواهیم کهنگى به وجود نیاید باید روند انقلاب و اصلاحات رو بـه جـلو بـاشـد و ایـن حـرکـت رو بـه جـلو هـمـانـى اسـت که من از آن تعبیر به اصلاحات انقلابى مى کنم .519
2. خـطـر تـحجّر و انحراف :

در واقع ، این نوع آسیب مربوط به افراد تندرو در دو جناح سـیـاسـى مـوجـود در کـشـور اسـت ؛ زیـرا ایـشـان مـعـتـقـدنـد کـه در داخـل ایـن جـنـاحـهـا بـعضى بیشتر به ارزشها توجه مى کنند اما بعضى دیگر بیشتر به تـحـول و پـیـشـرفـت تـوجـه مـى کـنـنـد، بـه هـمـیـن دلیـل کـمـتـر هـمـدیـگـر را تـحـمـل مـى کـنـنـد. اگـر ایـن دو جـنـاح یـکـدیـگـر را بـیـشـتـر تحمل کنند، نه تنها این به حال جامعه مضر نیست بلکه مفید هم هست و در این صورت این دو به یکدیگر کمک مى کنند و مکمل یکدیگر مى شوند. مطلوب این است که همه افراد و جناحها بـه هـمـه ارزشـهـاى انـقـلاب در رونـد اصـلاحـات تـوجـه داشـتـه بـاشـنـد و بـه آنـهـا عمل کنند:520

آنهایى که به ارزشها توجه مى کنند و تحول و تغییر و پیشرفت را نادیده مى گیرند، خـطـر تـحـجـّر تـهـدیـدشـان مـى کـنـد. آنـهـایـى کـه بـه تـحـول و تـغـیـیـر تـوجـّه مـى کـنـنـد و ارزشـهـا را در درجـه اول قـرار نـمـى دهـند، خطر انحراف برایشان وجود دارد... هر دو طرف باید مواظب باشند. مبادا گروه اوّل دچار جمود تحجّر شوند. مبادا گروه دوم دچار انحراف و زمینه سازى براى دشمنان و مخالفان اساس ارزشها شوند.521
3. خطر نفوذ دشمن در میان متولّیان و کارگزاران :

آسـیـب دیـگر اصلاحات از دیدگاه مقام معظم رهبرى ، خطر نفوذ دشمنان در دو جناح از طریق افراد نفوذى است :

از هـر دو طـرف ممکن است افرادى نفوذ کنند. گاهى یک دشمن از هر دو طرف نفوذ مى کند. از آن طـرف بـه عـنوان ارزش گرایى مى آید و با هرگونه تحوّلى مخالفت مى کند. از این خـطـرنـاک تـر، ایـن طـرف قـضـیـه اسـت کـه بـه عـنـوان تـغـیـیـر و تـحـول و پـیـشـرفـت ، کـسـانـى بـیـایـنـد کـه بـا ارزشـهـا، بـا اصل نظام و با اصل تدیّن و با اصل عدالت اجتماعى مخالفت کنند.

آن رهبر فرزانه معتقدند که این افراد نفوذى در دو جا ممکن است بیشتر نفوذ پیدا کنند:

اوّل در بـدنـه اقـتـصـادى کـشـور کـه ایـن یـک امـر خـطـرنـاکـى اسـت . چـون اقـتـصـاد، مال و ثروت در جامعه مهم است و باید در دست افراد امین باشد. این افراد نفوذى که آدمهاى بـیـگـانـه و غـریـبـه هستند، با نام تحوّل ، تغییر، پیشرفت و اصلاح ممکن است وارد میدان شـونـد و با عدالت اجتماعى و رفع تبعیض با نام دین مخالفت کنند، ولو اگر به زبان نـیـاورنـد. دوم کـه خـطرناک تر از اولى است این است که افراد نفوذى در مراکز فرهنگى نـفـوذ کـنند و ذهن ، ایمان ، باورها و ارزشهاى مردم را قبضه کنند و در اختیار خود بگیرند؛ یـعنى همان چیزى که در غرب اتّفاق افتاد، در اینجا نیز اتّفاق بیفتد و آن همان سرمایه سالارى است . سرمایه داران همچنان که در غرب ، رادیوها و تلویزیونها و مراکز خبرى و رسـانه اى را در اختیار دارند، به داخل کشور بیایند و مراکز فرهنگى را هم تصرف کنند و از طریق فرهنگ تاءثیر بگذارند و این همان تهاجم فرهنگى است .522
4. بـى تـوجـهى به طرح همه جانبه امریکا براى فروپاشى نظام (گورباچفیزه کردن ایران ):

آسـیـب دیگرى که مقام معظم رهبرى در مورد انجام اصلاحات در ایران به آن بسیار تاءکید کـرده و در دیـدار کـارگـزاران نـظـام در یـک جـلسـه بـه طـور مفصل در مورد آن بحث کرده اند، بى توجهى به طرح همه جانبه امریکا براى فروپاشى نـظـام جـمـهـورى اسـلامـى ایران همانند شوروى سابق و به اصطلاح گورباچفیزه کردن ایـران اسـت . ایـشـان ابـتـدا ضـمـن تـاءکـیـد بـر ایـنـکـه از اوّل انـقـلاب تـا امـروز در مـسـائل گوناگون و در عرصه هاى مختلف این نظام با جوانب و جـریانهاى گوناگون بوده ام و هم آدمها و حرفها را مى شناسم و هم با تبلیغات رسانه اى دنـیـا آشـنـا هـسـتـم ، بـه یـک جـمـع بـنـدى در مـورد مسائل ایران رسیده ام که خلاصه آن عبارت است از اینکه :

یـک طـرح هـمـه جـانـبـه امـریکایى براى فروپاشى نظام جمهورى اسلامى طراحى شده و جـوانـب آن از هـمه جهت سنجیده شده (است .) این طرح ، طرح بازسازى شده اى است از آنچه کـه در فـروپاشى اتّحاد جماهیر شوروى اتّفاق افتاد. به نظر خودشان مى خواهند همان طرح رادر ایران اجرا کنند.523

رهبر انقلاب ، ضمن بیان این طرح ، چند نکته را نیز تذکر مى دهند:

نـکـتـه اول این است که وقتى مى گوییم طرح امریکایى ، معنایش این نیست که بقیه بلوک غـرب در ایـن زمـینه با امریکا همکارى نداشتند؛ چرا که همه غرب و همه اروپا در این زمینه بـه شـدت بـا امـریکا همکارى مى کردند. نقش آلمان و انگلیس و بعضى از کشورهاى دیگر به صورت بارز بود.524

نـکـتـه دوم ایـن اسـت کـه وقـتـى مـى گـویـیـم طـرح امـریـکـایـى ، مـعـنـایـش ایـن نـیـست که عـوامـل داخـلى فـروپـاشـى شـوروى سـابـق را نـادیـده مـى گـیـریـم . عـوامـل داخـلى شـوروى هـم مـثـل فقر شدید اقتصادى ، فشار بر مردم ، اختناق شدید، فساد ادارى و بـوروکراسى و انگیزه هاى قومى و ملى نیز در فروپاشى آن نقش داشتند و غرب از این عوامل نیز به بهترین وجه استفاده کرد.525

نـکـتـه سـوم ایـن کـه ایـن طـرح یـک طـرح نـظـامـى نـبـود، بـلکـه در درجـه اوّل یک طرح رسانه اى بود که عمدتا به وسیله تابلو، پلاکارد، روزنامه ، فیلم و غیره اجـرا مـى شـد. حـدود شـصت درصد آن مربوط به تاءثیر رسانه ها و ابزارهاى فرهنگى بـود. عـوامـل اقـتـصـادى و سـیـاسـى در درجـه دوم اهـمـیـت قـرار داشـت و عامل نظامى هیچ تاءثیرى در آن نداشت .526

حـضـرت آیـت اللّه العـظـمى خامنه اى ، ضمن شرح چگونگى ماوقع فروپاشى شوروى و نقش ‍ مطبوعات و افراد نفوذى و چگونگى فریب گورباچف و نفوذ غرب در یلتسین ، نشان مـى دهـنـد کـه بـه طـور دقـیـق و کامل فروپاشى این کشور را نظاره کرده و آن را با روند اصـلاحـات در زمـان جـنـاب آقـاى سـیـد مـحمد خاتمى مقایسه کرده اند. اما ایشان معتقدند که امـریـکـائیـهـا و غـرب در مـورد ایـران دچـار چـنـد اشـتـبـاه اسـاسى شدند: اولا آقاى خاتمى گـورباچف نیست ، ثانیا اسلام کمونیست نیست ، ثالثا نظام مردمىِ جمهورى اسلامى ، نظام دیـکـتـاتـورى پـرولتـاریـا نـیـسـت ، رابـعـا ایـرانِ یـکـپـارچـه هـمـانـنـد شـوروى مـتـشکل از سرزمینهاى به هم سنجاق شده نیست و خامسا به نقش رهبرىِ دینى و معنوى در این نـظـام تـوجـه نـشـده اسـت ؛ زیـرا ایـن گـونـه رهـبـرى در جـهـان بـى بدیل است .527

ایشان در پایان متذکر مى شوند:

البته اینها اشتباهاتى نیست که اگر من ذکر کردم ، آنها بتوانند اصلاحش کنند؛ نه (آنها) اشـتباه در شناخت واقعیتها دارند (و) بر اساس این اشتباه برنامه ریزى مى کنند و برنامه ریـزى غـلط از آب در مـى آیـد و لذا مـوفـق نـمـى شـونـد. آنـها در دفاع از رژیم پهلوى ، بـرنـامـه ریـزى کـردنـد و بـا هـمـه قـدرت ایـسـتـادنـد؛ مـنـتـهـا در شـنـاخـت مسائل ایران ، در شناخت مردم ایران ، در شناخت روحانیت و در شناخت دین اشتباه کرده بودند، لذا شـکـسـت خـوردنـد. ایـنـجـا (اصـلاحـات ) هـم سـرنوشتشان جزء این نیست و شکست خواهند خورد.528
خلاصه و نتیجه گیرى

شعار اصلاح و اصلاح طلبى همواره به عنوان مبنایى براى تغییر نظامهاى سیاسى مورد استفاده احزاب ، گروهها، جریانهاى سیاسى و زمامداران قرار گرفته است . یکى از اهداف مـهـم انـقـلاب اسـلامـى از ابـتـداى شـکل گیرى آن توسط امام خمینى (ره )، انجام اصلاحات گـسـتـرده و وسـیـع در مـسـائل مـادى و مـعـنـوى جـامـعـه اسـلامـى بـوده اسـت . و بـه هـمـیـن دلیـل از ابـتدا تاکنون ، اصلاحات زیادى در جامعه انجام شده است . این شعار پس از روى کـار آمـدن جـنـاب آقـاى خـاتـمـى بـه عـنـوان رئیـس ‍ جـمـهـور در سال 1376 ه‍ . ش ، به عنوان یک گفتمان برتر دوباره جان تازه اى گرفت و بحث روز شد.

مـقـام مـعـظـم رهـبـرى نـیـز چـه در زمـان دولت هـشـت سـاله آقـاى خـاتـمـى و چـه قـبـل و بـعد از آن ، رهنمودهاى مهمى درباره اصلاحات و انجام آن در جامعه ایران داشته اند که از مجموع این بیانات و رهنمودها، نتایج زیر به دست مى آید:

1. اصـلاحـات نـه تـنـهـا در ذات و هـویـت انقلاب است ، بلکه انقلاب خودش بزرگ ترین اصلاح است .

2. انـجـام اصـلاحـات یـک حـقـیـقت ضرورى و بالاتر از آن ، یک فریضه دینى است که در صـورت انـجـام نـشـدن آن جـامـعـه دچـار گـسترش فقر، توزیع ناعادلانه ثروت ، سلطه نوکیسه ها بر مراکز اقتصادى ، سخت تر شدن زندگى مردم ، عدم استفاده درست از منابع کشور، فرار مغزها و.. مى گردد.

3. اصلاحات در عرصه هاى مختلف مثل اصلاح ادارى ، اقتصادى ، قضایى ، امنیتى و اصلاح قـوانـیـن و مـقـرّرات بـایـد انـجـام شـود. امـا اصـلاحات به معناى حقیقى که همان اصلاحات انقلابى و اسلامى است باید مبارزه با فقر، فساد و تبعیض باشد.

4. در روند انجام اصلاحات باید اولویتهایى در نظر گرفته شوند که مهم ترین آنها، تعریف اصلاحات ، هدایت از یک مرکز مقتدر، حفظ ساختار نظام ، مقابله با تندروى و دخالت بیگانگان ، و مقابله با عوامل تجزیه قومى در کشور است .

5. اصلاحات دو نوع است . اصلاحات اسلامى و انقلابى و اصلاحات امریکایى . آنچه که مـسـئولان و مـردم ایـران بـه دنـبـال آن هـسـتـنـد، اصـلاحـات نـوع اوّل است .

6. اصـلاحـات هـمانند سایر پدیده هاى اجتماعى داراى آسیبهایى مى باشد که عبارتند از: بـى تـوجـهـى بـه ارزشـهـاى انـقـلاب ، تـحـجـّر و انـحـراف ، نـفـوذ افـراد بـیـگـانه در داخل جناحهاى داخلى و گورباچفیزه کردن ایران .
پی نوشتها:

468. بیانات مقام معظم رهبرى در اجتماع زائران حرم مطهر امام رضا(ع )، 2 / 1 / 1383.

469. بیانان مقام معظم رهبرى در خطبه هاى نماز جمعه تهران ، 26 / 1 / 1379.

470. همان .

471. عـلى آقـا بـخـشـى و مـیـنـو افشارى راد، فرهنگ علوم سیاسى (تهران ، نشر چاپار، 1379) ص 507.

472. همان ، ص 302.

473. بیانان مقام معظم رهبرى در خطبه هاى نماز جمعه تهران ، 26 / 2 / 1379.

474. همان .

475. دیدار با کارگزاران نظام ، 19 / 4 / 1379.

476. همان .

477. سخنرانى در اجتماع زائران حرم مطهر امام رضا (ع )، 20 / 1 / 1383.

478. پـرسـش و پـاسخ از محضر رهبر معظم انقلاب اسلامى (گردآورى و تنظیم مؤ سسه فرهنگى قدر ولایت ، 1380) ص 349.

479. خطبه هاى نماز جمعه تهران 26 / 1 / 1379.

480. بـیـانـات مـقـام مـعـظـم رهـبـرى در جـمـع مـردم اسـتـان اردبیل ، 3 / 5 / 1379.

481. خطبه هاى نماز جمعه تهران ، 26 / 1 / 1379.

482. خطبه هاى نماز جمعه تهران ، 26 / 1 / 1379.

483. همان .

484. قانون اساسى ، اصل 19.

485. همان ، اصل 20.

486. همان ، اصل 34.

487. همان ، اصل 35.

488. همان ، اصل 22.

489. همان ، اصل 33.

490. اصل 38.

491. خطبه هاى نماز جمعه تهران ، 26 / 1 / 1385.

492. همان .

493. همان .

494. بـیـانـات مـقـام مـعـظـم رهـبـرى در جـمـع مـردم اسـتـان اردبیل ، 3 / 5 / 1379.

495. بـیـانـات مـقـام مـعـظـم رهـبـرى در دیـدار بـا مـردم اسـتـان اردبیل ، 3 / 5 / 1379.

496. همان .

497. قانون اساسى ، اصل سوم بند9.

498. همان ، اصل 19.

499. همان ، اصل 20.

500. بـیـانـات مقام معظم رهبرى در دیدار با مدیران و مسئولان وزارت آموزش و پرورش ، 26 / 4 / 1381.

501. بـیـانـان مـقـام مـعـظـم رهـبـرى در جـمـع مـردم اسـتـان اردبیل ، 3 / 5 / 1379.

502. دیدار با کارگزاران نظام ، 19 / 4 / 79.

503. همان .

504. همان .

505. همان .

506. قانون اساسى ، اصل 177.

507. در دیدار با کارگزاران نظام ، 19 / 4 / 79.

508. همان .

509. همان .

510. پرسش و پاسخ از محضر رهبر معظم انقلاب اسلامى ، همان ، ص 353، 354.

511. همان ، ص 354.

512. مضمون بیانات مقام معظم رهبرى در خطبه هاى نماز جمعه 26 / 1 / 79.

513. بیانات مقام معظم رهبرى در خطبه هاى نماز جمعه تهران ، 26 / 1 / 1379.

514. همان .

515. بـیـانـات مـقـام مـعـظـم رهـبـرى در دیـدار جـمعى از مدیران و مسئولان وزارت آموزش و پرورش ، 26 / 4 / 1381.

516. عـبـاس آریانپور و منوچهر آریانپور، فرهنگ دو جلدى انگلیسى ـ فارسى ، ج 2، ص 1569.

517. بیانات مقام معظم رهبرى در خطبه هاى نماز جمعه تهران ، 23 / 2 / 1379.

518. همان .

519. همان .

520. همان .

521. همان .

522. همان .

523. بیانات مقام معظم رهبرى در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام ، 19 / 4 / 1379.

524. همان .

525. همان .

526. همان .

527. همان .

528. همان .