روش های پرورش خلاقیت

در سال‏های اخیر فعال کرد فراگیران در امر یادگیری مورد تأکید نظام آموزشی قرار گرفته است.هدف از فعال کردن فراگیران، پرورش خلاقیت آنان می‏باشد.
خلاقیت قابل پرورش و رشد است و این امر مستلزم به کارگیری اصول و روش‏های خاصی است.در این ارتباط روش کار معلم و انتظارات نظام آموزشی از فراگیران باید تغییر یابد.یکی از تغییرات روش تدریس، آموختن مهارت حل مسئله است.طرح مسئله و سؤالات انشایی می‏تواند به فراگیران کمک کند تا ذهن خلاق داشته باشند.در این مقاله راه‏های پرورش خلاقیت در شاگردان با بهره‏گیری از روش حل مسئله و طرح سؤالات انشایی مطرح می‏شود.
خلاقیت یک فعالیت فکری و ذهنی است که به عنوان یک نیاز عالی بشری همواره برای انسان در طول زندگی و در تمامی ابعاد مطرح بوده است.خلاقیت تعاریف متفاوت دارد.
یکی از تعاریف این‏گونه بیان می‏کند که خلاقیت، حل یک مشکل یا سلسله‏ای از مسائل کوچک و بزرگ است.تعریف دیگر چنین است که:خلاقیت، تحولات دامنه‏دار و جهت‏دار در فکر واندیشه انسان‏هاست، به طوری که فرد توانایی ترکیب عوامل قبلی به طرق جدید را به دست می‏آورد.
خلاقیت و پرورش آن اهمیت بسیاری در امر آموزش دارد.معلم در هر مرحله از آموزش می‏تواند با بهره‏گیری از طرح مسائل و مباحث برای فراگیران و راهنمایی آنان به پاسخ، خلاقیت را در آنان پرورش دهد.یکی از روش‏های پرورش خلاقیت، تدریس مهارت‏های حل مسئله می‏باشد.
در این شیوه تدریس، معلم باید مطالب درسی را به صورت مسئله برای شاگردان طرح کند.در این ارتباط، معلم می‏بایست یک یا چند مسئله را برای شاگردان طرح کند یا خود آنان را به طرح مسائل تشویق نماید و بعد شاگردان را به حل مسائل راهنمایی کند.در این صورت مطالعه و بررسی حقایق علمی به عنوان وسیله‏ای برای حل مسائل ارزش خواهد داشت.
در این شیوه، معلمان می‏بایست به ابراز افکار و عقاید شاگردان خود اهمیت بدهند و برای آنان فرصت کافی ایجاد نمایند تا بتوانند افکار و عقاید علمی خود را بیا کنند.
بهره‏گیری از روش‏های گوناگون نکته دیگری است که معلمان باید به آن توجه کنند. معلم باید در جریان تدریس و فعالیت‏های آموزشی و پرورشی، روش‏های متنوع را به کار برد.در اجرای روش حل مسئله، روش تهیه طرح یا پروژه، روش بحث علمی، و روش‏های گروهی و جمعی کوچک و بزرگ باید به تناسب موضوع و موقعیت درسی مورد استفاده قرار گیرد.در اجرای این روش‏ها هر یک از شاگردان مطابق ذوق و استعداد خود بخشی از کارها را به عهده می‏گیرد و فرصت کافی برای پرورش استعدادهای خویشتن را به دست می‏آورد.
در جریان این نوع تدریس، یادگیری شاگرد باید فعال باشد.معلم در چنین شرایطی مانند یک راهنما در معرفی منابع مختلف، طرح مسائل، بررسی و آزمایش افکار و نظریات به شاگردان کمک می‏کند.فعالیت شاگرد سبب پرورش استعدادها و قدرت ابتکار و تفکر خلاق در او می‏شود.
در این شیوه تدریس معلمان باید به اختلاف فردی شاگردان توجه داشته باشند.تصور درک یکسان شاگردان سبب محدود کردن رشد فکری آنان می‏شود.توجه یکسان به سطح علمی شاگردان سبب می‏شود تا شاگردان از روند تدریس و ارزشیابی رضایت نداشته باشند.بنابراین معلم باید موجبات ترقی و پیشرفت شاگردان را فراهم نماید.
از دیگر راه‏های پرورش خلاقیت، طرح سؤال به شکل پاسخ نگاری یا انشایی برای ارزشیابی است که سبب یادآوری اطلاعات، سازمان دادن آن‏ها و نوشتن منظم و سیستماتیک توسط فراگیران می شود.این نوع ارزشیابی سبب می‏شود تا عادت مطالعه و مهارت نگارش در فراگیران افزایش یابد.طرح مسئله و مشکل و سؤالات انشایی و نیز تصحیح این‏گونه سؤالات نیاز به رعایت اصولی دارد که معلمان می‏بایست به آن توجه کافی و لازم داشته باشند.
اگر قرار بر این باشد که دانش‏آموزان دارای تفکر خلاق باشد، می‏بایست تغییرات کلی و بنیادی در نظام آموزش و پرورش ایجاد شود. تغییراتی مانند حذف بعضی از فصول کتب یا جانشین کردن بعضی از کتاب‏ها به جای کتاب‏های دیگر نمی‏تواند سبب پرورش خلاقیت شود.برخی از پیش نهادها در این زمینه از این قرار می‏باشد:
1-در این زمینه برنامه‏های آموزش و پرورش باید از حالت متداول کنونی، یعنی حفظ کردن و یادگیری مطالب از پیش تعیین شده، خارج شود و در جهت تفکر خلاق حرکت کند. این امر از طریق شرکت دادن دانش‏آموز در ارائه راه‏حل‏های خلاق و نو درباره مسائل و مطالب آموزشی مطرح شده در کلاس درس، امکان‏پذیر است.
آموزش خلاقیت، بهره‏گیری فعالانه از نیروی ابتکار و استعدادهای فکری دانش‏آموزان در امر یادگیری است.دانش‏آموز باید از حالتشنوند:وغیر فعالبه حالت گویندهوفعالتبدیل شود.در روند شرکت فعالانه دانش‏آموز، خلاقیت رشد می‏کند.
2-نکته مهم دیگر که سبب موفقیت دانش‏آموزان در امر آموزش خلاقیت می‏شود، مسئله آزادی عمل نسبی در انتخاب کتاب‏های درسی است.معلم باید بتواند از کتاب‏های گوناگون همراه با کتاب‏های اصلی و از قبل تعیین شده در کلاس بهره بگیرد.از دانش‏آموزان بخواهد که در کلاس گزارش دهند و جلسه بحث و گفت‏وگوی علمی برای دانش‏آموزان ترتیب دهد.در این‏باره، به کارگیری وسایل سمعی و بصری، مانند فیلم، اسلاید، ویدئو، و ظبطصوت نیز بسیار سودمند است و آموزش خلاقیت را تسریع می‏کند.
3-نحوه ارزشیابی فراگیران به شیوه‏های متفاوت با بهره‏گیری از سؤالات انشایی در سطوح بالای یادگیری، ترکیب و ارزشیابی، انجام شود.برای رسیدن به اهداف فوق، دست اندرکاران امر آموزش و پرورش، یعنی آموزگاران، دبیران، مدیران و نویسندگان کتاب‏های درسی می‏بایست از دوره‏های بازآموزی در این ارتباط استفاده کنند تا هر چه سریع‏تر به اهداف مورد نظر دست یابند.با انجام اقدامات فوق می‏توان کلاس را به جای معلم محوریبه صورت فراگیر محوری اداره کرد.در کلاس:فراگیر محورمعلم نقش یاری دهنده و راهنما را دارد و راه‏های یادگیری را به دانش‏آموزان می‏آموزد تا آن‏ها، با استفاده از نیروی خلاقیت و ابتکار خود، مسیر و روش یادگیری را جست‏وجو کنند.به این ترتیب، دانش‏آموز، محور اصلی توجه به کلاس می‏شود.
در انتها می‏توان گفت که خلاقیت از اصول مهم یادگیری است که توجه به آن اهمیت بسیاری دارد.خلاقیت را می‏توان با روش‏های خاصی پرورش داد.از روش‏های مهم و با اهمیت می‏توان آموزش مهارت حل مسئله را مطرح کرد.هم‏چنین طرح سؤالات انشایی راه دیگری برای پرورش خلاقیت شاگردان است که باید مورد تعمق معلمان قرار گیرد.
منابع:
-آقایی فیشانی، تیمور:خلاقیت و نوآوری در انسان‏ها و سازمان‏ها، انتشارات ترمه، 1377.
-رحال‏زاده، رضا:روش‏شناسی تدریس مطالعه‏ای درباره طراحی آموزشی، چاپ اول، انتشارات ترمه، 1377.
-لوول، سوئز:اندازه‏گیری و ارزشیابی در آموزش و پرورش، ترجمه و تألیف حمزه گنجی، مؤسسه انتشارات بعثت، 1377.
STCEPSA LANOITACUDE :G H,TDIMHCS. LANOITAUDE,GNINRAEL DESAB-MELBORP FO HCRAESER LANOITACUDE DNA TNEMPOLEVED .1990,GRUBMIL FO YTISREVINU,TNEMTRAPED