دوره جدید

با ورود اسلام به شبه قارهٔ هند و همزمان با تشکیل حکومت های مسلمان در آنجا مسئلهٔ تعلیم و تربیت به عنوان مهم ترین عامل رشد و گسترش فرهنگ اسلامی مطرح گردید و به موازات آن مدارس و مکان های آموزشی تأسیس گردید. در واقع تعلیم و تربیت در هند به دو دورهٔ قرون وسطی و جدید تقسیم می شد. تعلیم و تربیت در قرون وسطی همانند سایر دنیای اسلام و ذینفع های عمدهٔ آن نخبگان بودند؛ هرچند که اگر مقتضیات ایجاب می کرد این تعلیم و تربیت از طریق مدارس، مسجدها در دسترس کودکان طبقهٔ عامه نیز قرار می گرفت. در دورهٔ جدید تعلیم و تربیت در مسیرتازه ای قرار گرفت، اگرچه در این دوره شکل سنتی قرون وسطی تقریباً حفظ شده بود، اما نوگرایان برای داشتن تعلیم و تربیت صحیح و آشنا شدن مسلمانان با شیوه های غربی و اشاعهٔ تفکرات خود مدارس و دانشگاه هایی را تأسیس کردند. در این پژوهش پس از بیان کلیاتی در مورد مدارس اسلامی، به بررسی تعلیم و تربیت مسلمانان در هند و نقش علما در توسعهٔ مدارس اسلامی در هند پرداخته می شود.

این مقاله به نقد کتاب تاریخ ایران در دوره قاجاریه: عصر آقامحمدخان اثر غلام حسین زرگری نژاد می پردازد. ازآن جاکه زندگی و عملکرد آقامحمدخان قاجار از مباحث مناقشه انگیز تاریخ ایران است، تاکنون پژوهش ها و رمان های تاریخی فراوانی درباره او نوشته شده است. به طور کلی، هم در گفتمان تاریخ نگاری دوره پهلوی و جمهوری اسلامی و هم در پژوهش های مستقل از وی چهره ای خون ریز، بی رحم، و انتقام جو ترسیم شده است که اگر حکومت زندیه را برنمی انداخت، سرنوشتی متفاوت تر در انتظار ایران بود. زرگری نژاد در زمره پژوهش گرانی است که در آثار پیشینش همین نگاه را به آقامحمدخان بازتاب داده، اما در کتاب تاریخ ایران در دوره قاجاریه: عصر آقامحمدخان کوشیده است این تصویر را با خوانش انتقادی منابع و اسناد زیرسؤال ببرد و چهره ای کاملاً متفاوت از وی ترسیم کند. شخصیتی که نه تنها شایعات مطرح شده درباره بی رحمی او، به ویژه کورکردن مردم کرمان یا قفقاز، صحت ندارد، بلکه برعکس، او درمیان مدعیان قدرت، ازجمله لطفعلی خان زند، تنها کسی بود که به ایران و احیای قلمرو تاریخی آن می اندیشید و تمام تلاشش مصروف مسئله ایران بود. این مقاله با رویکردی انتقادی می کوشد آرا و دیدگاه های زرگری نژاد را ارزیابی کند.