منافره

مفاخره یا فخرفروشی، بخشی جدایی ناپذیر از زندگی اعراب پیش از اسلام را تشکیل می داد. افتخار به حسب و نسب درکنار تعصبات قبیله ای، پایه و اساس نظام حاکم بر اندیشة اعراب جاهلی بود0 این فخرفروشی ها به شکل های گوناگونی انجام می گرفت و برخی از آن ها تبعاتی در پی داشت که تا سال ها ادامه می یافت. منافره یکی از شیوه های مهم مفاخره با شرایط خاص خودش است. وجود چنین سنتی در حال و هوای جامعة پیش از اسلام شگفت انگیز نیست. آنچه اهمیت دارد، سربرآوردن دوباره و تداوم آن در دوران اسلامی و در پوششی جدید بود که آشکارکنندة واقعیت های بسیاری از تأثیر برخی سنت های جامعة جاهلی بر رفتار برخی مسلمانان نخستین است. هاشمیان، یکی از مشهورترین خاندان های قریش، در متن منافره های پیش و پس از اسلام واقع بودند، و به دلیل نقش ویژه ای که این خاندان در حوادث و وقایع داشتند، بررسی و تبیین سنت منافره، بدون در نظر گرفتن آنان، امکان پذیر نیست. دستاورد این پژوهش، ضمن شناخت سنت منافره، نشان می دهد که چگونه این سنت با مؤلفه-های جامعة پیش از اسلام، توانست با بهره گیری از اختلاف های مسلمانان دوباره سربرآورد و با تغییر شکل، اما با حفظ محتوا، به راه خود ادامه دهد و حتی جریانساز شود.

فخریّه که تسامحاً در ادبیات فارسی مفاخره نامیده می شود، یکی از آن دست گونه های ادبی است که در منابع کهن جزو اغراض شعری به حساب آمده است. نظر به اینکه اصلی ترین فخریّات در ادبیّات فارسی عمدتاً فخر به شاعری و قدرت سخنوری است و زمینه پیدایش اش، بیشتر رقابت های صنفی در خاستگاه های قدرت و بعضاً سرخوردگی های فردی و اجتماعی بوده است، با برخی گونه ها و همچنین اغراض و موضوعات ادبی مربوط به این خاستگاه مثل مدحیّه ها، قسمیّه ها و شکواییّه ها، هماهنگی و هم سنگی دارد، به طوری که گاه در هم آمیخته می شوند و در قالب یک اثر ارائه می گردند. البته باید خاطرنشان کرد که بنا به تعریف و نگاه ما در این مقاله، فخریّه آثار دیگری را نیز شامل می شود که تا به امروز یا شناخته نشده اند یا از زیرگونه های فخر به شمار نمی آمده اند. تحقیق حاضر در پی آن است که با اتّکا به مبانی نظری لازم در این تحقیق و تتبّع در نمونه های متنوّع آن و گونه های همسنگش به تعریف و دسته بندی علمی تری دست یابد.