خانه قریشی

دیوارنگاره های دوره قاجار، به ویژه در خانه های تاریخی، گنجینه ای ارزشمند از مفاهیم فرهنگی، دینی و اجتماعی این دوره محسوب می شوند. این نقوش که اغلب با دقت و ظرافت خاصی ترسیم شده اند، نمادی از باورها و جهان بینی مردمان آن عصر هستند و می توانند به عنوان اسنادی تصویری برای بازشناسی تحولات هنر و معماری قاجار مورد مطالعه قرار گیرند. خانه قریشی آمل، به عنوان یکی از برجسته ترین نمونه های معماری این دوره، با دیوارنگاره هایی متنوع و سرشار از مفاهیم نمادین، فرصتی منحصربه فرد برای تحلیل نشانه شناختی فراهم می کند. این پژوهش با هدف بررسی عمیق تر مضامین و معانی پنهان در لایه های مختلف نقوش دیوارنگاره های این خانه، تلاش می کند تا ارتباط این نقوش با باورهای دینی، فرهنگی و اجتماعی قاجاری را آشکار کند. تحلیل دیوارنگاره ها در این پژوهش، فراتر از توصیف صرف، در جست وجوی معناهای نهفته و دلالت های نمادین آن هاست تا بتواند به درک جامعی از دیدگاه های هنری و اعتقادی هنرمندان و مخاطبان آن دوره دست یابد. پرسش های پژوهش بدین شرح است: 1. چه مضامینی در دیوارنگاره های خانه قریشی آمل قابل مشاهده است؟ 2. بار معنایی لایه های نقوش خانه قریشی آمل براساس رویکرد نشانه شناسی تصویری چیست؟ روش پژوهش مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی است. روش نمونه گیری به شکل انتخابی با حجم نمونه چهار دیوارنگاره کلی است که خود دارای دوازده نقش جزئی است و با رویکرد نشانه شناسی تصویری بر مبنای دلالت های صریح و ضمنی مورد تحلیل کیفی قرار گرفته است. نقوش دیوانگاره های خانه قریشی آمل شامل دسته بندی حیوانی، گیاهی، نمادین، انسانی و شکار هستند که از این میان به ترتیب، نقش طاووس به جلوگیری از ورود شیطان به بنا، نقش خرگوش به به زانودرآوردن دشمنان، نقش دارکوب به محافظت از درختان و نقش شانه به سر به طور کلی بر انسان کامل دلالت دارند. در دسته بندی نقوش گیاهی، دلالت صریح بر نقش درخت زندگی در قالب درخت سرو و نقش گلدانی وجود دارد که نقش درخت زندگی نماد درخت طوبی و استفاده از نقوش گلدانی برانگیزاننده حسی شورانگیز در نمای خارجی بنا در چشم مخاطب است. در دسته بندی نقوش نمادین، اژدها بر خنثی کردن نیروی منفی، خورشیدخانم بر الوهیت و ذات حق تعالی و لطف و رحمت ایشان و زن پرنده بر ملائک و فرشتگان اشاره دارد. نقش انسانی مرد شکارچی بر اهمیت بازتاب زندگی روزانه توسط هنرمند بومی دلالت دارد و نقش جدال شیر و گوزن در دسته بندی نقوش شکار نماد مفهوم قدرت و شوکت است. نتایج حاکی از متأثربودن نقوش از باورهای دینی و فرهنگ ایرانی و طبقات اجتماعی دوره قاجار است. با توجه به اهمیت فرهنگی و هنری بناهای دوره قاجار، حفاظت از آن ها ضروری است. بدین منظور پیشنهاد می شود که از نقوش تزیینی این بناها در هنر معاصر، الهام گرفته شود تا علاوه بر حفظ این میراث، ارتباطی میان گذشته و حال برقرار گردد.