انعطافِ تصاویر

حاج محمدکریم خان کرمانی (1225-1288ه .ق)، مؤسّس فرقه شیخیه ء کرمان را بیشتر به سبب آثار و رسالات فراوانش در موضوعات حکمت، اصول، عقایدِ شیخیه، پاسخ به مخالفان شیخیه و حدیث و تفسیر می شناسند؛ اما جالب توجه آن است که از وی رسالاتی نیز در باب علومی همچون طب، نجوم، ریاضیات و به ویژه صوت، نور و شیمی بر جای مانده است. از این میان، کتاب «ضیاء البصائر فی علم المرایا و المناظر»، که در یک مقدمه، سه مقاله (فصل) و یک خاتمه نگارش شده؛ کمتر مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. از همین رو نوشتار حاضر بر آن است تا با بهره گیری از روش پژوهش تاریخی با رویکرد توصیفی- تحلیلی، ابتدا به معرفی حاج محمدکریم خان کرمانی و آثار وی پرداخته و سپس بدین پرسش پاسخ دهد که حاج محمدکریم خان در کتاب «ضیاء البصائر فی علم المرایا و المناظر» چه رویکردی نسبت به مباحث نورشناسی داشته و این رویکرد چه نتایجی را رقم زده است؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که کرمانی از یکسو همچون برخی از عالمانِ این حوزه، به نوعی تقدیرگرایی و تاثیر خداوند بر تشکیل نور، اعتقاد دارد اما از سویی دیگر با انجام برخی آزمایش ها و با ترسیم برخی از اَشکال هندسی در باب کیفیت درک نور و انعکاس تصاویرِ  اجسام و... کوشیده است به تشریح بخش های مختلف چشم پرداخته و درباره ء چگونگی رویت اجسام در چشم، نظرات مختلفی را بیان دارد. وی با کمک ابزاری همچون دوربین و انواع آینه ها و عدسی ها به ارائه مطالبی در باب ارتباط نور و سایه و همچنین چگونگی ایجاد قوس و قزح (رنگین کمان) پرداخته است.