کتابخانه ملی مصر

نسخه قرآن به خط کوفی و به شماره «مصاحف 1» در دار الکتب المصریه یکی از آثار مهم در تاریخ کتابت قرآن از اواخر سده سوم هجری یا اوایل سده چهارم هجری به شمار می آید. برخلاف سایر نسخه های کوفی اولیه در سده های دوم و سوم هجری، این اثر در قطع عمودی کتابت شده و دست خط آن متمایل به سبک جدید یا همان کوفی مشرقی است. شواهدی چند احتمال کتابت آن را در مناطق شرقی ایران به ویژه خراسان را تقویت می کند. از جمله آنکه رسم و املای کلمات در آن مطابق با رسم المصحف نیست که این امر نخستین بار در سده سوم هجری در ایران ظهور یافته است. دوم آنکه کاتب از کتابت پیوسته (scriptio continua) پیروی نمی کند و از تقطیع کلمات در پایان سطور می پرهیزد که این امر نیز نخستین بار در سده های دوم و سوم هجری در ایران شکل گرفته است. سوم آنکه وجود تزیینات داخلی و سرسوره های مذهب در ایران قرآن شباهت بسیار زیادی به سایر مصاحف ایرانی در سده های سوم و چهارم هجری دارد. به جز این، پدیدآورندگان نسخه، متن قرآن را با دو نظام مختلف (ابوالأسود دؤلی و خلیل بن احمد) اعراب گذاری کرده و تمامی قرائات مختلف رسمی (قرائات سبعه و عشره) و برخی قرائات غیررسمی (قرائات شاذ) را نیز در آن منعکس کرده اند. مجموع ویژگی های ظاهری، هنری و درون متنی این مصحف کهن قرآنی آن را به یکی از آثار بسیار مهم و چه بسا یگانه در شناخت تاریخ کتابت و قرائت قرآن به ویژه در ایران اواخر سده سوم هجری و اوایل سده چهارم هجری بدل کرده است. مقاله حاضر در قالب نخستین تلاش برای معرفی و بررسی این اثر قرآنی کهن، می کوشد اهمیت تاریخی و ویژگی های هنری، متنی و ظاهری آن را ارائه کند.