الواضح فی تفسیر القرآن

تفسیری یک جلدی، قریب به سه قرن پیش، به واسطه حضور نام ابن عباس در آغاز هر سوره، اثر گم شده فیروزآبادی، تنویر المقباس عن تفسیر ابن عباس قلمداد شد. انتشار کتاب با این نام و نشان مجموعه ای از پژوهشی ها را در میان پژوهشگران غربی رقم زد. در نهایت، به جای فیروزآبادی، برخی کلبی، برخی ابن وَهَب دینوری و برخی عبدالله بن مبارک دینوری را مؤلّف کتاب خواندند. پژوهش حاضر از نظر هدف بنیادین و از نظر روش، توصیفی تحلیلی است و برآن است با شناسایی زیست بوم شکل گیری این اثر و مقایسه متن آن با منقولات موجود در آن پهنه جغرافیایی، نگارنده اصلی را شناسایی کند. پژوهش حاضر نشان می دهد اولاً راویان موجود در اَسناد کتاب، همگی متعلّق به شرق جهان اسلام اند. ثانیاً مقایسه مطالب کتاب با منقولات کلبی در دیگر نگاشته های متعلّق به شرق جهان اسلام نشان می دهد که محتوای کتاب از جهت «مضمون»، «الفاظ» و «سبکِ تفسیری» با منقولات کلبی در نگاشته های پس از سده سوم هجری مطابقت دارد. ثالثاً جستجوی گزارش های رسیده از وجود خارجی تفسیر کلبی نشان می دهد از قرن سوم به بعد «تفسیر کلبی» در شرق جهان اسلام وجود فیزیکی داشته است. رابعاً راوی، نکاتی را بر اصل کتاب با تعابیر «قِیلَ» و «یُقالُ» افزوده است. بنابراین تفسیر موجود، متنی لایه ای و اثر چند نویسنده است.