جغرافیای اجتماعی-فرهنگی

با فروپاشی شاهنشاهی ساسانی، بسیاری از عناصر و مبانی اندیشه ای ایرانیان در تقابل با نظام فکری اعراب مسلمان در معرض خطر نابودی قرار گرفت. تنها در نقاط معدودی، آن هم به لطف ویژگی های جغرافیایی و فرهنگی امکان تداوم این اندیشه ها میسر شد. نواحلی ساحلی جنوبی دریای مازندران و ازجمله دیلم به مدد این شرایط خاص قادر بود برای مدت ها در برابر نفوذ اعراب ایستادگی کند و زمینه را برای حفظ پیوندهای فرهنگی با گذشته باستانی فراهم آورد. این پژوهش برآن است تا با روش توصیفی- تحلیلی، شرایط کلی حاکم بر جامعه دیلمی و نیز رویکرد سیاسی دیلمیان حکومت گر را برای بازیابی نظام فکری ایرانی توضیح دهد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که سرزمین دیلم به دلیل برخورداری از شرایط فرهنگی اجتماعی خاص خود یکی از مطلوب ترین نواحی برای بقای اندیشه ایران شهری بوده و به پشتوانه این ویژگی های منحصر به فرد دیلمیان بیشترین سعی را در احیای نظام های فکری ایران باستان داشته اند. استمرارگفتمان مبتنی بر هویت ایرانی و غیر عربی در میان صنوف اجتماعی مهم سرزمین مذکور در نهایت این امکان را به نخبگان نظامی و فرمانروایان محلی داد تا در جهت مقابله با دستگاه خلافت عباسی اقدام کنند و با تسلط بر ساختار قدرت سیاسی، موفق به پی ریزی نهاد «شاهی» با همه بایسته های آن در عصر آل بویه شوند. عضدالدوله که خاستگاه دیلمی داشت با اقداماتی که انجام داد بیش از دیگر اسلاف خود در جهت احیای مجدد گفتمان ایران شهری و میراث ایرانی پیش از اسلام گام برداشت.