سلسله های پادشاهی

تاریخ ایران همواره شاهد مراحل شش گانه ی تشکیل تا فروپاشی سلسله های گوناگون بوده است و این فرایند مستمر را به ویژه در دوره قاجاریه می توان مشاهده کرد. هدف از نگارش این مقاله بررسی فراز و فرود سلسله های پادشاهی با توجه به مراحل شش گانه در ایران و بررسی این فرآیند در عصر سلسله قاجار است. روش تحقیق تحلیلی و مبتنی بر روند پژوهشی در جامعه شناسی تاریخی جدید است، به این معنا که فرآیند تأسیس و سقوط یک خاندان سلطنتی یا یک حکومت در روندی شش گانه بررسی می شود که شامل ضعف و ناکارآمدی دولت مرکزی؛  فعال شدن جریان های مرکز گریز؛  فروپاشی نظام حکومتی؛ از بین رفتن اقتدار حکومت، گسترش سرکشی و افزایش ناامنی با هجوم بیگانگان یا هرج و مرج داخلی؛  ظهور یک ناجی قدرتمند؛ و در نهایت  سرکوب جریان های مرکز گریز، تأمین امنیت و شروع استبدادی جدید است. یافته های پژوهش نشان می دهد که آقامحمدخان قاجار به دنبال ضعف ناکارآمدی حکومت زندیه، فعال شدن جریان مرکز گریز در اواخر قرن هجدهم میلادی، فروپاشی نظام حکومتی زندیه و از بین رفتن اقتدار دولت مرکزی تأسیس شد. سلسله قاجاریه نیز در اوایل قرن بیستم با قتل ناصرالدینشاه و ناآرامی های ناشی از نهضت تنباکو و انقلاب مشروطیت رو به افول نهاد و رضاشاه پهلوی در فرایندی مشابه جای او را گرفت. نتیجه کلی مطالعه، نشان از وجود روندی یکسان در تحولات تاریخی در چند سلسله پادشاهی اخیر به ویژه تا دوره قاجاریه دارد.