رهیافت لاادری گروانه

آزادی کنشگری و اختیار عامل اخلاقی از پرچالش ترین لوازم مسئولیت اخلاقی بوده است. فیلسوفان ناسازگارگرا گاه به شکلی غیرمستقیم و با کمک عناصری چون ثبات گذشته یا تغییرناپذیری قوانین طبیعی به طور تلویحی نشان داده اند که تعین سابق علّی هرگونه امکان بدیلی برای عمل به نحوی دیگر را از دسترس عامل اخلاقی خارج می کند و گاه نیز به مدد اصل وجهی انتقال عدم مسئولیت به طور مستقیم تأکید می کنند که ضرورت علّی به انتفای مسئولیت اخلاقی انسان می انجامد. اما در کنار این استدلال های متعارف، برخی براهین شبه مستقیم دیگر نیز مطرح بوده اند که تکیه ای بر این اصل نداشته اند. استدلال مهار یکی از مهم ترین براهین شبه مستقیم مورد توجه این ناسازگارگرایان است که با تکیه بر تلقی شهودی ما در باب نسبت معکوس میان مسئولیت عامل اخلاقی و دخل و تصرف یا مهار نامتعارف او سامان می یابد. یکی از گونه های بسیار مشهور استدلال شبه مستقیم مهار، استدلال چهار موردی پربوم است که در چند مرحله و از نمونه ای بسیار عجیب و غیرمعمول شروع کرده و سپس گام به گام لواحق و شرایطی را به نمونه پیشین خود می افزاید تا در نهایت به یک عامل عادی در جهان متعین نزدیک شود و نشان دهد که چنین عاملی فاقد مسئولیت اخلاقی است. در مقابل این استدلال، مک کنا نمونه های دیگری به نمونه های مورد نظر پربوم افزوده و در نهایت به این نتیجه می رسد که حتی در یک جهان متعیّن مورد نظر پربوم، نمی توان با قاطعیت اظهار کرد که شخص آزاد و از نظر اخلاقی، مسئول نیست. پربوم هم ضمن برهان دیگری، این رهیافت لاادری گروانه مک کنا را رد و تأکید می کند که در نگرش لاادری گروانه مک کنا مشخص نیست که عامل به طور متعارفْ متعیّن از نظر اخلاقی مسئول است و معلوم هم نیست که فاقد این مسئول است. در این نوشتار با روش تحلیلی تلاش می شود تا ضمن بررسی این دو دیدگاه نشان داده شود که کارایی استدلال مهار ناسازگارگرایان و از جمله استدلال چهار موردی پربوم متکّی به اثبات دو مقدمه نخست آن است که چندان قرین توفیق نبوده است.