طرفِ وقوع

نقد آثار برجسته در همه ادوار از بدو ظهور آن اثر امری رایج و شایع بوده است و اهمیّت پژوهش در این زمینه کمتر از ارزش آثار خلق شده نیست. در قرن دوازدهم هجری امام بخش صهبایی از جمله منتقدانی است که میراث دار نظریه های ادبی ادیبانی چون مُنیر لاهوری، آزاد بلگرامی و سراج الدین علی خان آرزو است که باعث شکل گیری این شاخه ادبی در شبه قاره شد. رساله "شرح سه نثر ظهوری" از جمله آثاری است که می توان آن را تبلور اندیشه های جدید صهبایی دانست که در نتیجه تحلیل و نقد عناصر زبانی و بلاغی رساله مزبور به دست آمده است. امتیاز دیدگاه های صهبایی، در حوزه نقد ادبی در عین تازگى، علمى و منسجم بودن آن است. مظاهر عدول از مقتضای ظاهر(وضع مُظهر در موضع مُضمر)، استعمال واژه موقوف بر سماع یا قیاس، شعر دو لَخت(مطلع دو لختی)، طَرفِ وقوع(استعاره ایهامی کنایی)، مناسبات الفاظ در کلام، اطلاق و حَملِ الفاظ تازگی و بی سابقه بودن دیدگاه او را به وضوح نشان می دهد. بسیاری از اصطلاحات موجود در آثار او صورت اولیّه تعبیراتی است که امروز در مکاتب نقد ادبی جدید در دنیا مطرح می شود؛ مثلاً او "کلمه بندی" را تقریباً به مفهوم texture یا همان "بافت" و "استخوان بندی" را به معنی structure یا "ساختار"به کار می برد. اصطلاح استعاره ایهامی کنایی(طَرف وقوع) بعد از خانِ آرزو، ظاهراً فقط در آثار صهبایی آمده است. صهبایی ارزش استعاره در آفرینش های ادبی را منوط به پیچیدگی و دیریابی و کاربرد آن در آثار فحول ادبی می داند. این مقاله با رویکرد تحلیلی- توصیفی می کوشد