مهاجرین و انصار

در این مطالعه بنا ست با مرور نگرشِ مسلمانانِ صدرِ اسلام به مفهوم شهید فرضیه ای برای تحول درک ها از این مفهوم در عصر پیامبر(ص) و سپس در عصر صحابه بازنماییم؛ یعنی از دورانی که اصطلاح شهید در معنای مشهور آن کاربسته شد و مسلمانان شهادت را هم چون غایتی دیریاب دیدند که تنها در صحنه نبرد حاصل می شود، تا آن زمان که به تدریج معتقد شدند، راه های دیگری نیز برای رسیدن به چنین آرمانی هست. خواهیم کوشید خط سیر تاریخی صدور روایات اسلامی درباره شهادت را با مفروض دانستن اعتبار این روایت ها کشف کنیم. چنان که خواهیم دید، در عصر پیامبر(ص) دامنه مصادیق شهادت گسترش یافت. از اواخر عمر پیامبر(ص) و سپس در عصر فتوح به شهادت هم چون شیوه ای برای تکفیر گناهِ نفاق نگریستند. در دوره پسافتوح با تکثیر اَسانیدِ روایات نبوی شیوه های دست یابی به مقام شهیدان را توسعه دادند و بالاخره در اواخر عصر صحابه، گزاردن عبادات و اعمالی را تسهیل گر دست یابی به مقام شهیدان دانستند و از ارزشمندی شهادت برای ترویج دیگر آیین ها بهره جستند.