معرفت شخصی و شهودی

عطار و دیدار با شاهد قدسی (بررسی ساخت و محتوای برخی از غزل-روایت های دیوان عطار )   احمد سنچولی *   چکیده عطار نیشابوری در بخش قابل توجهی از غزل های رندانه و شورانگیز خود، به موضوع دیدار با شاهد قدسی یا منِ برتر و ملکوتی خویش پرداخته است. او در این غزل ها، واقعه ای را به تصویر کشیده که به نوعی معرفت درونی، شهودی و کاملاً شخصی بی میانجی حسّ و عقل اشاره دارد؛ به همین سبب، از زبان، نگرش، سبک و سیاق خاصی برخوردارند و فردیت و خلاقیت شاعر در آن ها به خوبی نمایان است. عطار در این دسته از غزل ها که ساختاری داستان گونه و کاملاً روایی دارند و می توان آن ها را غزل-داستان نامید، راوی قصه های حوادث روحی خویش است؛حوادثی که بن مایه ی اصلی آن ها را زمینه ی معنایی داستان شیخ صنعان و حلاج رقم می زند. به دلیل غلبه ی احوال عاطفی و شهودی، شاعر به قطب استعاری زبان متوسل می شود و برای بیان منظور خویش از رمز و نماد بهره می گیرد. رؤیاگونگی، تناقض و ابهام سرشت ذاتی این غزل ها به حساب می آید و به همین دلیل، باب تأویل را به روی خویش می گشاید. همچنین غلبه ی وجه اخباری و عاطفی، لحن جدی و حسرت آمیز شاعر و نیز تناسب صورت و محتوا را می توان از دیگر مختصات این دسته از غزل ها برشمرد. واژه های کلیدی: دیدار با شاهد قدسی(منِ ملکوتی)، عطار نیشابوری، غزلیات، معرفت شخصی و شهودی.     * دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زابل ah_sanchooli@uoz.ac.ir تاریخ دریافت مقاله: 11/7/1400             تاریخ پذیرش مقاله: 17/11/1400