موجودات عجیب و غریب

نسخه ی معروف عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات (شگفتی های آفرینش) که توسط شمس الدین محمد بن محمود بن احمد طوسی (قرن 6 ه .ق) تألیف شده، شهرتی جهانی یافته است. نگار ه های موجود در این نسخه به لحاظ اینکه با محوریت موجودات عجیب تصویر شده است، مورد مناسبی برای مطالعه گونه شناسی این موجودات است. هدف از این تحقیق، ابتدا معرفی نسخه عجایب المخلوقات طوسی (قرن 6ه.ق) و سپس دسته بندی گونه های مختلف موجودات در نگاره های این نسخه بوده است. به علت تخیل به کار گرفته شده در عناصر تصویری موجود در نسخه مورد نظر، نگاره ها دارای دقایق و ظرایف ویژه ای هستند، که آن ها را، نیازمند توجه و تحلیل دقیق کرده است. از این رو در این پژوهش، پس از معرفی نسخه و نگاره های آن، تلاش شده، براساس نوع عناصر تصویری، گونه های مختلف نگاره ها دسته بندی شده و در جدولی معرفی شوند. بر همین مبنا، این مقاله به دنبال بررسی این موضوع بوده است که آیا نگاره های این نسخه، قابلیت گونه شناسی دارند؟ و در پی پاسخ به این سؤال است: در نسخه عجایب المخلوقات طوسی (قرن6 ه.ق)، چندگونه از موجودات عجیب وجود دارد؟ روش تحقیق، توصیفی - تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای- اسنادی است. روش تجزیه و تحلیل آثار بر مبنای مطالعات کیفی و از حیث هدف، بنیادین است. نتایج کلی تحقیق بر این امر اذعان دارندکه تصاویر موجود در این نسخه در 6 گونه ی موجودات عجیب تقسیم بندی شده است. یافته های آن موجودات عجیب در دو شاخه ترکیبی و تلفیقی قرار می گیرند. موجودات ترکیبی دارای چهار گونه است. شامل : 1- پیکرگردانی انسانی 2- پیکرگردانی حیوانی 3- گیاهی 4- صور افلاک است که البته این دسته بندی ها خود به دسته بندی جزئی تری تقسیم شده است. همچنین موجودات تلفیقی شامل دوگونه 1- قصص قرآنی و روایات الهی 2-موجودات عجیب و غرب (تلفیقی) اژدها، سیمرغ، دیو و فرشته تقسیم بندی شده است.

شاهنامه سرشار از تقابل اسطوره و افسانه با انسان است. درواقع، روایتی است از موجودات عجیب و غریب، انسان های قدرتمند و پهلوان، حیوانات و گیاهان خاص که همه نشان دهنده ساحت زیست اساطیری انسانی است. مسئله ای که این پژوهش دنبال می کند بازشناسی فرم و شمایل هنری و نمادین انسان و موجوات افسانه ای در شاهنامه فردوسی است. شاهنامه آیینه خاطرات مردمی است با چشم انداز جغرافیایی وسیع و آداب و رسوم و پهلوانان سترگ گذشته  است. هر بیت از شاهنامه ما را با شخصیت ها و موجودات اساطیری و افسانه ای، پهلوانان، جوامع، سلاح ها، تدابیر جنگی، رویکردها و اندیشه ها و زندگی های خاصی آشنا می کند. فردوسی روایت گر صرف اساطیر ایرانی نیست، بلکه او با تلفیق اسطوره و تاریخ، تلاش می کند روایتی هنری از عناصر اسطوره ای تاریخ ایران را بیان کند. در پژوهش حاضر، تلاش شده است تا براساس مکتب پدیدارشناختی میرچا الیاده، فرم و شمایل هنری موجودات اساطیری و عجیب و غریب مورد بررسی قرار گیرند. چنین به نظر می رسد، فردوسی در شاهنامه با بهره گیری از تمهیدات هنری و زیبایی شناسانه از یک سو، و نیز بیان خصیصه های کارکردی موجودات و عناصر اساطیری از سوی دیگر، توانسته است ساحت های اسطوره ای، حماسی و تاریخی شاهنامه را براساس ویژگی های روایی و هنری هر دوره به تصویر بکشد. اهداف پژوهش: بررسی توصیفات نمادین انسان و موجودات افسانه ای در شاهنامه فردوسی. بررسی فرم و شمایل موجودات افسانه ای شاهنامه با تکیه بر مکتب پدیدارشناسی میرچا الیاده. سؤالات پژوهش: فردوسی انسان ها و موجودات افسانه ای را چگونه به شکلی نمادین توصیف کرده است؟ فرم و شمایل انسان ها و موجودات افسانه ای شاهنامه را چگونه می توان با تکیه بر مکتب پدیدارشناسی میرچا الیاده توصیف کرد؟