غزنویان متأخر

اقطاع در اشکال مختلف همواره یکی از شیوه های مسلط نظام زمین داری، به ویژه در سده های نخستین و میانه تاریخ ایران بوده است. این نوع زمین داری در دوره غزنویان به سبب اتکا بر نظام غنیمت گیری چندان رواج نیافت. بنابر قاعده، آنگاه که دولت توان نداشت تا مواجب سپاهیان را به نقد پرداخت کند، املاک را به شکل اقطاع واگذار می کرد، اما سؤال این است که چرا در دوره غزنویان متأخر، یعنی از دوره سلطان مسعود به بعد، به رغم دشواری شرایط حکومت در پرداخت مواجب نقدی به سپاهیان، نظام اقطاع رواج نیافت؟ این مقاله با روش توصیف و تحلیل کیفی در پی تبیین نظام اقطاع در دوره غزنویان متقدم و پاسخ به پرسش مذکور در دوره غزنویان متأخر است. بنابر یافته ها، گرچه غزنویان متقدم، نظام اقطاع را تجربه کردند، اما اصلاحات سبکتکین در مناسبات زمین داری از تداوم و تثبیت آن جلوگیری کرد، دیگر این که سلاطین متأخر غزنوی، با تأمین حقوق سپاهیان از مال رعیت، از واگذاری مالکیت زمین به شکل اقطاع جلوگیری کردند.