محله های در حال گذار

محله ها هسته های حیاتی شهر هستند، بنابراین پویایی هر شهری به ماهیت محله ها، ظرفیت های مادی و معنوی و تحول پذیری آن ها بستگی دارد. به طورمعمول دگرگونی های محله ها تحت تأثیر دو دسته عوامل داخلی و خارجی قرار دارد. یکی از مسائلی که امروزه محله ها در اکثر شهرهای جهان با آن مواجه اند، تغییر کارکردها و کاربری های زمین تحت تأثیر عوامل خارجی یا شوک هایی است که خارج از محله ها به آن ها وارد می شود و دگرگونی های جدیدی را در آن ها به وجود می آورد. هدف اصلی پژوهش حاضر تبیین تحولات کالبدی-فضایی محله های در حال گذار منطقه شش کلان شهر تهران است. روش تحقیق در دسته حوزه پژوهش های گذشته نگری یا پس کاوی قرار می گیرد. از این رو در تحقیق حاضر مهم من برای تحلیل ساختارها و سازوکارهای کلان مؤثر در تحولات کالبدی-فضایی منطقه شش از روش های کیفی استفاده شده و در مواردی که مربوط به واقعیت های فضایی و عینی در منطقه شش بوده از روش ها و مدل های کمی و تکنیک تاپسیس استفاده شده است. روش جمع آوری داده ها کتابخانه ای- اسنادی است. نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان می دهد که، جمعیت بسیاری از مناطق مرکزی شهر تهران، و به ویژه منطقه شش طی چهار دهه اخیر با افت جمعیتی همراه بوده است همچنین بررسی وضعیت کاربری اراضی حاکی از کاهش مساحت و سهم کاربری های مسکونی و در مقابل افزایش سهم کاربری های تجاری-اداری بوده است. نتایج حاصل از تکنیک تاپسیس نشان می دهد که میزان تأثیرگذاری ویژگی اقتصادی بر تغییرات کاربری اراضی از مسکونی به تجاری با کسب امتیاز0/967 توانسته جایگاه اول را به خود اختصاص دهد.

کلانشهرها در چنددهه ی اخیر تحولات ساختاری و کارکردی زیادی پذیرفته اند و بر این اساس دگرگون شده و در حال گذار به سمت وضعیتی جدید بوده و تغییراتی عمده را تجربه می کنند. پژوهش حاضر به دگرگونیهای ساختاری و کارکردی صورت گرفته در پهنه ی جنوبی منطقه 6 شهرداری تهران به عنوان یکی از مهمترین مناطق این شهر، شامل محله های ایرانشهر، ولیعصر، دانشگاه تهران و جمالزاده پرداخته است. محدوده ی مورد مطالعه، در چند دهه ی اخیر مورد توجه سازمانها و ادارات مختلف قرار گرفته و به نظر می رسد پس از تملک املاک از سوی سازمان های مورد اشاره، تغییراتی ساختاری و کارکردی در آنها بروز می کند. بدین منظور ابتدا با استناد به منابع علمی موضوع مورد مطالعه، ادبیات مرتبط مطالعه شد و سپس با استفاده از برداشت های میدانی، تغییرات رخ داده در کارکردهای محدوده ی مورد مطالعه بررسی شده است. در نهایت با بهره گیری از قدرت تحلیلی نرم افزار GIS و نیز روشهای مبتنی بر تحلیل آمار فضایی، چگونگی دگرگونیهای ساختاری و کارکردی محله ها مطالعه شده و پهنه بندی دگرگونی های صورت گرفته ارائه گردید. نتایج نشان می دهد که در سال های اخیر بخشی از ساختمان های مسکونی محدوده ی مورد مطالعه، برای کارکردهای غیرسکونتی به کار گرفته شده و در این میان محله ی دانشگاه تهران بیشترین میزان تغییر را تجربه کرده است، به گونه ای که با گذر از بخش شمالی منطقه به سمت جنوب از میزان کاربری-های مسکونی کاسته شده و بر تعداد کاربری های اداری، تجاری، آموزشی- فرهنگی، خدماتی و نیز مختلط افزوده می شود. وضعیتی که ادامه آن سبب شکل گیری فضایی صرفا اداری و تجاری با تناسب ضعیف میان بافت قدیم و جدید شده  و نیز می تواند زمینه ساز بروز مشکلاتی برای این بخش از منطقه و به تبع آن شهر تهران شود.