شاخص های برنامه ای

در دنیای مدرن امروزی، باتوجه به تغییر سبک زندگی افراد جامعه، فضاهای تجاری، جزو جدایی ناپذیر شهرها هستند و افراد پس از خانه و محل کار، بخش عمده ای از زمان خود را جهت رفع نیازهای مادی، گذران اوقات فراغت و تعاملات اجتماعی در آن ها سپری می کنند. گونه شناسی متفاوتی از فضاهای تجاری شاخص، نظیر بازارهای تاریخی، عرصه های تجاری، راسته ها و بورس ها، مراکز خرید تک صنفی و مراکز خرید شهری در تهران وجود دارد که در مقیاس های متفاوتی عمل می کنند. از بررسی ادبیات نظری پژوهش چنین برمی آید که عموم تلاش های انجام شده پیرامون مراکز خرید، به حوزه تاریخی و اجتماعی توجه داشته است. دراین میان کمتر پژوهشی انجام شده که سعی در پیوند مفاهیم مرتبط این حوزه با شاخص های برنامه ریزی معماری داشته باشد. پژوهش حاضر درصدد است تا با نزدیک شدن به پاسخ این سؤال که چگونه می توان شاخص های برنامه ای تحول یافته در مراکز خرید سه دهه اخیر تهران را در قالب الگوهایی شناسایی نمود، به تحلیل پنج گانه مراکز خرید از منظر شاخص های برنامه ای، در راستای رسیدن به تبیینی معتبر و تکرارپذیر، بپردازد. بدین منظور، ضمن بررسی مراکز خرید فعال در مقیاس شهری، شش مرکز خرید به روش نمونه گیری خوشه ای موردسنجش قرارگرفته است. داده های کمی و کیفی حاصل از مشاهده، برداشت میدانی، ترکینگ، ترسیم گرافیکی و غیره درقالب نمودار و دیاگرام های تحلیلی مورد ارزیابی قرارگرفته اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مراکز خرید سه دهه اخیر شهر تهران، درراستای تغییر کارکرد خود، از صرف اقتصادی به فرهنگی و اجتماعی، دچار تغییر در برنامه شده و این امر در شاخص هایی نظیر نوع و میزان اختلاط صنفی، نسبت فضای مکلف به غیرمکلف، تنوع تیپولوژی مخاطبین مراکز خرید و غیره بروز پیدا کرده است.