هویت جمعی ایرانیان

هویت ملی از موضوعات محوری است و راه های ایجاد وفاق و همدلی، انسجام و همبستگی اجتماعی و استمرار در فرایندهای تعلق و هویت یابی از مهم ترین دغدغه های سیاست گذاری به شمار می رود. شناسایی مبانی هویت بخش و همبستگی ساز، روش های ایجاد احساس تعلق، تعهد و وفاداری به جامعه، چگونگی استمرار و رفع موانع تحقق و تداوم آن ضرورتی انکارناپذیر است. مؤسسه مطالعات ملی، با سابقه چندین دهه فعالیت و حضور مستمر علمی در مسائل و مباحث مربوط به هویت و هویت ملی، بر آن شد تا برای کمک به برنامه ریزان و تصمیم سازان کشور در حوزه سیاست گذاری تنوع فرهنگی، پیمایشی را در سطح ملی انجام دهد. بر این اساس، پژوهشی با عنوان «سنجش هویت جمعی ایرانیان» با حجم نمونه 15034 نفر از افراد 18 الی 65 ساله در سطح کشور (31 استان) در دی و بهمن 1393 انجام گرفت. یکی از متغیرهای این سنجش «دین داری»، در چهار بعد شناختی، اعتقادی، عاطفی و مناسکی بود. در مقاله حاضر به توصیف نتایج سنجش این بعد از هویت جمعی ایرانیان پرداخته شده است. سؤال های تحقیق عبارت اند از: کم و کیف متغیر دین داری نزد شهروندان ایرانی چگونه است؟ و کدام یک از ابعاد متغیر دین داری نزد شهروندان ایرانی رجحان و برجستگی بیشتری دارد؟ نتایج تحقیق نشان می دهد که گرایش دینی و دین داری در جامعه ایران بالا است و در میان چهار بعد دین داری به ترتیب؛ بعد شناختی، بعد اعتقادی، بعد عاطفی و بعد مناسکی دارای اولویت و اهمیت است.

عوامل مختلفی بر تقویت و تضعیف هویت جمعی به ویژه هویت ملی تأثیر می گذارند. شناخت این عوامل و سنجش وضعیت آن در سطح جامعه علاوه بر این که می تواند زمینه ساز پیش بینی وضعیت آینده ارزش ها و هویت ملی و جمعی شود، سیاست گذاری هویتی را در مسیر دقیق تر و صحیح تری قرار می دهد. یکی از این عوامل، ارزش های اجتماعی است. این پژوهش بر آن است که میزان اعتقاد جامعه را به رواج ارزش های اجتماعی مورد بررسی قرار دهد؛ بنابراین از پیمایش به عنوان روش تحقیق و پرسشنامه محقق ساخته به عنوان ابزار گردآوری اطلاعات استفاده شده است. در این راستا با انتخاب جامعه آماری از میان افراد 18 تا 65 سال ساکن در مراکز 31 استان کشور در سال 1393 و براساس فرمول کوکران و نمونه گیری چندمرحله ای با توجه به جمعیت مرکز هر استان، در مجموع 15040 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. سنجش گویه ها نشان می دهد رواج ارزش های اجتماعی در جامعه تأثیر مثبت و مستقیمی بر گرایش به هویت ملی دارد و در مقابل تأثیر منفی و معکوسی بر گرایش افراد نسبت به هویت مدرن گذاشته است. بنابراین تقویت ارزش های اجتماعی منجر به تقویت هویت ملی می شود.

در عصر حاضر، رسانه ها ضمن تصویرسازی ، بازنمایی و برجسته سازی ها برای مخاطبان خود، نقش مهمی در تکوین هویت افراد و جامعه دارند. مصرف این رسانه هاً بسیاری از شاخص ها و اصول هویت مدرن را در خود جای داده است و امر انتقال و ساخت هویتی آنها را براساس اصول مدرن برای سایر جوامع و انسان ها محقق می کند. مسأله هویت ملی خصوصاً در شهرهای مرزی ایران به سبب فرضیه ی وجود، محرومیت های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، ضرورت و اهمیت ویژه ای یافته است. مطالعه ی نسبت میان وضعیت رشد و توسعه این هویت در میان شهروندان مرزنشین با داده های موجود از کمّ و کیف مصرف رسانه ای آنان که عمدتاً در زمینه ای مدرن با تکنولوژی و هم چنین برخاسته از اصول و هنجارهای مدرن سامان یافته، اصلی این پژوهش است.لذا به دنبال کشف پاسخی برای سؤال چگونگی رابطه ی مصرف رسانه ای و هویت مدرن در شهرهای مرزی کشور و با تکیه بر در داده های پیمایشی که در سال 1395 توسط مؤسسه مطالعات ملی انجام گرفته، با اتخاذ روشی توصیفی تحلیلی به بررسی این داده ها می پردازیم. نتایج بررسی های این مقاله نشان می دهد که: اولاً شهروندان شهرهای مرزی کشور، به طور ویژه از رسانه های اجتماعی استفاده می کنند. ثانیاً گرچه تا حد قابل توجهی هویت مدرن آنان از کمّ و کیف مصرف رسانه ای شان ناشی می شود، همچنان هویت دینی یا بومی که مجموعاً هویت سنتی آنان را سامان می دهد، نقش محوری دارد.