هنر ایدئولوژیک اسلام

اسطوره زبان جهانی هنر، به عنوان زبانی با نمادهای مشترک میان همه فرهنگ ها، در برابر رویکرد تمایز سبک ها و ژانرهای هنری، که بر بومی بودن تجربه های آفرینش هنر تأکید دارند، از دیرباز در نظریه های هنر مطرح بوده است. هنر مدرن با ارائه فرم های ناب، آبستره و انتزاعی ادعای تحقق ایده زبان جهانی هنر کرد. اما این طرح از هنر جهانی با نقد مرکزگرایی اروپایی آن در دهه 1960 مورد بحث قرار گرفت. موج دیگرِ ادعای تحقق هنر جهانی در دهه های اخیر با فراگیری عصر جهانی شدن آغاز گردید. با این حال همچون دیگر عرصه های فرهنگ این دغدغه وجود دارد که آیا هنر جهانی به عنوان شکل ها و فرم های ناب که وجه مشترک میان فرهنگ ها است در حال شکل گیری است یا در پس هژمونی دنیای غرب، الگوهای آفرینش هنر غرب در حال جهانی کردن و مرجع قرار دادن خود هستند. نتیجه این جریان آیا حرکت به سوی هم شکلی در آفرینش هنری و حذف تنوع های هنری نخواهد بود؟ جریان جهانی شدن، آنتی تز بومی گرایی یا جریان مقاومت فرهنگ های بومی در برابر اضمحلال را در درون خود شکل داد. طرح دوباره هنرهای منطقه ای مانند هنر آسیایی، هنر عربی، هنر آفریقایی و هنرهای ملی مانند هنر ژاپنی، هنر کوبایی و احیاء استراتژیک آنها از سوی دولت ها و حکومت های منطقه ای گونه ای مقاومت در برابر جهانی شدن و هضم شدن در الگوهای فراگیر بود. تقویت و احیاء هنر اسلامی نیز در دو دهه اخیر با عناوینی چون هنر جهان اسلام، هنر کشورهای اسلامی، هنر مسلمانان و هنر خاورمیانه در همین جریان تفسیرپذیر است. در مقاله حاضر ضمن پرداختن به گونه های مختلف هنر منطقه ایِ اسلام بر تفاوت های میان این گونه ها تأکید خواهد شد؛ با این حال وجه مشترک آنها به عنوان مقاومت فرهنگی در برابر جهانی سازی هنر مورد تحلیل قرار خواهد گرفت. در این مقاله با تأکید بر رویکرد روش شناختی گفتمانی لاکلا و موفه به مفصل بندی، دال ّهای مرکزی و دال ّهای شناور هنر مدرنِ جهان اسلام پرداخته، و صورت بندی گفتمانی آن ارائه خواهد شد.