مکان تاریخی

به نظر می رسد در تاریخ حفاظت معماری، تلقی نظریه پردازان حفاظت از هویت مکان های تاریخی به ویژه از منظر مواجهه با تغییر، یکی از مهمترین مبادی نظریه های حفاظتی بوده است. این در حالی است که جامعه امروز ایران، تلقی ای روشنی از این موضوع در دست ندارد. آنچه به طرح این سؤال می انجامد که تلقی فرهنگ ایرانی- اسلامی از هویت مکان های تاریخی از منظر مواجهه با تغییر چیست؟ در این راستا نوشتار حاضر، ابتدا با تکیه بر روشی تحلیلی- توصیفی، مروری بر رویکردهای مرتبط در نظریه های حفاظت خواهد داشت. رویکردهای موجود، دو رویکرد قائل به «هویت ثابت مدار» و «هویت فرایندی» را شامل می شود. سپس با استناد به بنیان های حکمی اسلامی و با تکیه بر استدلال منطقی و به روش قیاسی، به تبیین نظری مواجهه هویت مکان های تاریخی با تغییر پرداخته می شود. نتیجه آن که از این منظر، هویت مکان تاریخی، منوط به اندازه های آن و اساساً در صیرورت مدام است؛ از این رو نمی تواند از ثبات و بقا برخوردار باشد؛ در این راستا و بر اساس مبناهای نظری تحقیق، هویت مکان تاریخی، «متغیر ثابت مدار» دانسته می شود. ضمن آن که در پاسخی به چیستی امر ثابت، سه «نظام اندازه مندی» یا «نظم» مختلف شامل نظم های «مصداقی»، «فرهنگی» و «طبیعی» طرح می گردد. در این میان، نظم مصداقی مکان تاریخی، فارغ از نسبتی که با نظم های فرهنگی و طبیعی دارد، نمی تواند مبنایی ثابت و ناظر به صیرورت مکان تاریخی باشد. نظم های فرهنگی نیز فارغ از مراتب عالی تر از نظم (از جمله نظم های طبیعی)، نمی تواند از ثباتی برخوردار باشد. مگر آن که هویت مکان تاریخی، مظهریت بی مثالی برای کیفیت های وجودی و اندازه مندی های وجود داشته باشد که در این صورت، رشته استمرار هویت می تواند نظم های مصداقی باشد. هرچند که در نهایت، در دورانی همچون امروز که رجوع به نظم های طبیعی و حتی فرهنگی در تقدیر اندازه های مکان به کمترین میزان خود رسیده، غالب مکان های تاریخی لازم است در این زمره دانسته شود.