تاب آوری معیشت

طی دو دهه اخیر روستاهای پیرامون دریاچه ارومیه بعلت کاهش سطح آب دریاچه و محدودیت برداشت آب کشاورزی دچار تغییر و تحول اساسی هم از نظر درآمد کشاورزی و هم از نظر ساختار جمعیت شده اند. هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل موثر بر تاب آوری معیشت روستایی در این ناحیه بوده است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و براساس روش، توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش، 2101 خانوارهای روستاهای پیرامون دریاچه ارومیه در محدوده شهرستان ارومیه است . حجم نمونه 363 خانوار است که با انتساب متناسب با جمعیت هر روستا و با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار اصلی پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی آنها به تأیید پانلی از متخصصان رسید و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ (820.) در حد مطلوب تأیید شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از مقایسه میانگین با آزمون T-Test و تحلیل عاملی اکتشافی (EFA) در نرم افزار SPSS.22 انجام شد. نرمال بودن داده ها و تعیین نوع آزمون آماری با آزمون کلموگوروف- اسمیرنوف مشخص شد و رابطه بین تاب آوری معیشتی و سرمایه های معیشتی با ضریب همبستگی اسپرمن به دست آمد. نتایج نشان داد که نُه مولفه (3 مولفه در بُعد اقتصادی، 2 مولفه در بُعد اجتماعی، 2مولفه در بُعد کالبدی و محیطی و 2 مولفه در بُعد نهادی- سازمانی) اثرگذار هستند. میانگین مطلوبیت عددی عوامل تاب آوری معیشت در جامعه هدف مورد مطالعه نشان می دهد که عامل اقتصادی در رتبه اول (4.18)؛ عامل کالبدی- محیطی در رتبه دوم (4.11)؛عامل نهادی- سازمانی در رتبه سوم (3.93)؛ و عامل اجتماعی در رتبه چهارم (3.87)، قرار دارند.

هدف مطالعه حاضر تحلیل فضایی تاب آوری معیشت روستاهای پیرامون دریاچه ارومیه با توجه به شاخص های موثر می باشد تا سطح فضایی برخورداری روستاها به لحاظ تاب آوری روستاها مشخص گردد، پژوهش از نوع کاربردی و از نظر روش و ماهیت توصیفی -تحلیلی بوده،جامعه آماری روستاهای پیرامون دریاچه ارومیه می باشد که به منظور تحلیل کمی داده ها از تکنیک چندمعیاره تاپسیس براساس وزن دهی متخصصان به شاخص ها و معیارها استفاده شد. در بررسی جداگانه هر یک از ابعاد تاب آوری معیشت نتایج گویای این بود که در بُعد اقتصادی(12روستا دارای سطح تاب آوری نامناسب،3روستا تاب آوری متوسط و 3روستا دارای تاب آوری مناسب)، در بُعد اجتماعی(2روستا تاب آوری متوسط،8روستا تاب آوری مناسب و 8 روستا تاب آوری نامناسب )؛در بُعد کالبدی-فیزیکی(10روستا تاب آوری نامناسب،2روستا تاب آوری متوسط و 6روستا تاب آوری مناسب)،و در بُعد محیطی-اکولوژیکی(14روستا تاب آوری مناسب،1روستا تاب آوری متوسط و 3روستا دارای تاب آوری نامناسب)هستند. در کل در ابعاد اقتصادی (3505.)، و کالبدی(3945.) سطح تاب آوری ضعیف ، و در ابعاد اجتماعی(4675.)، و محیطی-اکولوژیکی(5332.) در سطح متوسط از تاب آوری معیشت می باشند؛ بنابراین می توان این گونه استنتاج نمود که شاخص های مختلف تاب آوری تأثیرات متفاوتی بر میزان تاب آوری روستاهای پیرامون دریاچه ارومیه داشته اند و با تغییرات وضعیت این شاخص ها در سطوح مختلف وضعیت تاب آوری نیز تغییر خواهد نمود و شاهد تاب آوری متفاوتی در منطقه خواهیم بود.

تاب آوری و معیشت دو مقوله مهم در امر برنامه ریزی و توسعه به شمار می آید بطوری که توجه به این مقولات، توسعه و پیشرفت، و عدم توجه و نادیده انگاشتن آنها پیامدهای جبران ناپذیری را در سطوح مختلف اقتصادی،اجتماعی،محیطی و کالبدی به دنبال خواهد داشت.هدف پژوهش حاضر بررسی الگوی پارادایمی تاب آوری معیشت روستایی در محدوده شهرستان ارومیه می باشد. جامعه آماری پژوهش را روستاهای حاشیه دریاچه ارومیه (18روستا به عنوان نمونه)از شهرستان ارومیه را تشیکل می دهد. روش پژوهش براساس هدف ،کاربردی و براساس روش و ماهیت توصیفی -تحلیلی،که مطالعه میدانی با روش کیفی مبتنی بر گراندد تئوری-داده بنیاد (بر مبنای مصاحبه با متخصصان و ذی نفعان محلی،30نفر بصورت گروه کانونی- در سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری، و کدگذاری گزینشی) انجام شد.نتایج نشان داد که عوامل درون زا و برون زا مهمی به صورت مستقیم و غیرمستقیم در تضعیف و یا تقویت تاب آوری معیشت منطقه در ابعاد مختلف دخالت دارد. به عبارتی شرایط علّی موجود در تاب آوری معیشت روستایی در محدوده مورد مطالعه عبارتند از:1)علل انسانی به تاب آوری معیشت(سیاست های اقتصادی؛سیاست های اجتماعی و آموزشی،سیاست های زیست محیطی،سیاست های زیرساخت ها(فیزیکی)، سیاست های برنامه ریزی و ایدئولوژی) 2)علل محیطی به تاب آوری معیشت(مخاطرات طبیعی از جمله بارندگی،خشکسالی،سیل و تگرگ).همچنین شرایط مداخله گر در این زمینه نقش تسهیل کننده و بازدارنده عوامل انسانی و محیطی(اقلیمی) بوده است.