دیوان ابوالرضا راوندی

متون ادبی از جمله دیوان اشعار در زمره منابع پژوهش های تاریخی است. اگرچه موضوع دیوان اشعار ارتباط مستقیمی با مباحث تاریخی ندارد و گاهی برخی تاریخ پژوهان تنها از اشارات شاعران، برداشت های تاریخی می کنند، با این همه برخی از دیوان های شعری جنبه های گوناگون تاریخی را نیز موردتوجه قرار داده اند. دیوان ابوالرضا راوندی از جمله این دیوان ها است که اشارات تاریخی فراوانی دارد و در روزگار غلبه سلجوقیان سنی مذهب، توسط یک عالم شیعی به نگارش درآمده است. این پژوهش بر آن است تا با واکاوی قسمت های مختلف این دیوان و کشف و استخراج اشارات تاریخی شاعر در زمینه های گوناگون، اهمیت تاریخی این اثر را به عنوان یک متن تاریخی مغفول مانده از دوره سلاجقه بررسی کند. نتایج حاصل از این پژوهش بیان کننده اهمیت دیوان ابوالرضا راوندی در زمینه تاریخ سیاسی، فرهنگی و اجتماعی شهر کاشان در دوره سلاجقه و معرفی این دیوان به عنوان تاریخ محلی کاشان در این دوره است.

 قرن ششم هجری یکی از سده های مهم در تاریخ شهر کاشان محسوب می شود. در این دوره به سبب غلبه سلاجقه حامی مذاهب اهل سنت بر ایران و همچنین سابقه تشیع مردم کاشان، بازتاب اخبار مرتبط به این شهر در متون تاریخی این دوره چندان گسترده نبوده و به عبارت بهتر، بسیار محدود بود. اما در کنار متون تاریخی که توجهی به شهرهای شیعه نشینی همچون کاشان نداشتند، برخی متون همچون متون ادبی نوشته شده توسط علمای شیعه مذهب این شهر به صورت غیرمستقیم، تاریخ این شهر در دوره مذکور را بازتاب داده اند. ازاین رو تاریخ اجتماعی کاشان در این دوره براساس دیوان ابوالرضا راوندی به عنوان یک متن ادبی-تاریخی که توسط یک عالم شیعی تألیف شده است، در این پژوهش مورد توجه قرار گرفت. ابوالرضا راوندی که شاعری مدیحه سراست، ضمن مدحیات خود در این دیوان، به رخداد های فرهنگی، مذهبی، اجتماعی و تا حدودی سیاسی کاشان نیز در این دوره اشاراتی داشته است. در این پژوهش با روش تحلیلی-توصیفی، داده های تاریخی دیوان ابوالرضا راوندی بررسی و تحلیل شد و گوشه هایی از تاریخ اجتماعی کاشان در قرن ششم هجری که از دید مورخان عمدتاً درباری این دوره مغفول مانده بود، استخراج گردید. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که در این دوره بیشتر امور فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شهر کاشان متأثر از فعالیت ها و اقدامات متمولان بزرگ شهر در این دوره بوده است.