استتار الامام

در این مقاله، از طریق تطبیق گزارش های تاریخی کتاب استتار الامام با گزارش های منابع غیراسماعیلی تلاش می شود میزان اعتبار این کتاب به عنوان یک منبع تاریخ نگارانه در بازسازی تاریخ اسماعیلیانِ پیش از سال 297 هجری بررسی و تحلیل شود. نتایج نشان می دهد که مراجعه ی انتقادی به آثار اسماعیلی در کنار منابع غیراسماعیلی می تواند به عنوان گام مهمی در بازسازی تاریخ فاطمیان در دوره ی ستر حائز اهمیّت باشد و به رفع ابهامات تاریخی این فرقه به ویژه در دوره ی زمانی مذکور که مابین شهادت امام جعفر صادق(ع) تا قدرت یابی فاطمیان در افریقیه می باشد کمک شایانی بکند. نتایج این مقاله از طریق مقابله سازی گزارش های کتاب استتار الامام با گزارش های منابع غیر اسماعیلی نشان می دهد که به دلیل سرّی بودن دعوت اسماعیلیه در دوران ستر، بازسازی برخی رخدادهای مرتبط با تاریخ این فرقه در این دوران تنها از طریق منابع داخلی آنان میسر است، امری مهم که غفلت یا عدم توجه کافی به آن تا به امروز سبب ارائه ی گزارش هایی نارسا و گاه متناقض از تاریخ سیاسی و فرهنگی این دوران گمشده از تاریخ اسماعیلیان شده است. گردآوری داده ها در این مقاله به شیوه ی کتابخانه ای و تحلیل داده ها مبتنی بر روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد تطبیقی است.

مطالعات مرتبط با تاریخ اسماعیلیان به ویژه در زمینه شناسایی، تصحیح، ترجمه و معرفی نسخِ خطی، از جمله فعالیت هایی است که نمونه منحصر به فرد آن را می توان در آثار ولادیمیر ایوانف مشاهده نمود. ایوانف در مطالعات خود توانست فهرست جامعی از متون اصیل شاخه های مختلف اسماعیلیه را منتشر کند و به تصحیح، ترجمه و تحقیق پیرامون برخی از آن ها نیز بپردازد. موضوع مورد بررسی در این نوشتار، نقد یکی از آثار تصحیح شده توسط این شرق شناس روسی در سال 1936م است که سهیل زَکّار نیز بعدها در سال 2007م بر اساس نسخه ای دیگر به روایت متن آن پرداخته است: رساله استتار الامام و تفرق الدعاه فی الجزائر لطلبه . این مقاله با اتکا بر سومین نسخه خطی موجود از این رساله، به نقد و بررسی تحقیق و تصحیح ولادیمیر ایوانف و سهیل زکّار از متن این رساله اسماعیلی می پردازد.