شرکت های نوآور

شرکت های نوآور فعال در صنعت پالایش و پتروشیمی، به رغم اینکه فناوری های فرایندی نوآورانه خود را از راه پتنت حفاظت می کنند، اما پتنت از آن ها به شکل کامل حفاظت نمی کند و آن ها به منظور تحکیم و تقویت حفاظت و تصاحب منافع اقتصادی فناوری های فرایندی خود در دوره طولانی تر، همزمان از سایر روش های حفاظت نیز بهره می گیرند. علت این امر، اثربخشی پایین پتنت در حفاظت از فناوری های فرایندی صنعت پالایش و پتروشیمی است. صنعت پالایش و پتروشیمی از انواع فناوری های ساده تا پیچیده استفاده می کند. بسیاری از این فناوری ها به فرایندهایی مربوط است که بهره برداری تجاری از آن ها به علت غالب بودن الگوی واگذاری لیسانس در تجاری سازی، نیازمند افشای عمومی جزئیات فناوری است؛ بنابراین مهندسی معکوس آن ها به دست شرکت های لیسانس گیرنده چندان دشوار نیست. در چنین مواردی، اسرار تجاری برای محافظت از دانش فناورانه ابزار مناسبی نیست. هزینه های بسیار بالای توسعه و اثبات و تجاری سازی فناوری در کنار منافع بالای بهره برداری از فناوری و همچنین ویژگی تقلیدپذیری بسیار بالای فناوری های فرایندی در این صنعت، موجب شده با وجود اینکه سیستم پتنت به منزله ابزاری حفاظتی استفاده می شود، اما به علت اینکه اثربخشی لازم را ندارد، ارائه کنندگانِ فناوری های فرایندی در این حوزه از سایر روش های حفاظت (ازجمله فناوری های مکمل) نیز به شکل همزمان بهره گیرند. یکی از این اقدامات، قراردادن فناوری خود در یکی از شرکت های خدمات مهندسی مشاور و واگذاری لیسانس، به همراه ارائه خدمات مهندسی، تدارکات و ساخت (EPC)، و غیره به مشتریان در قالب بسته ای یکپارچه است. اقدام دیگر، استفاده از فناوری های مکمل در قالب کاتالیست های اختصاصی برای فرایندهای نوآورانه خود است. در این مقاله، تأثیر پتنت در حفاظت از فناوری های فرایندی در صنعت پالایش و پتروشیمی و میزان اثربخشی آن و همچنین علل حفاظت کنشگران نوآور صنعت پالایش و پتروشیمی از فناوری های فرایندی خود با استفاده از کاتالیست های اختصاصی به منزله فناوری مکمل بررسی و تشریح شده است.

با وجود شباهت های تاریخی چشمگیر بین ایران و روسیه، مطالعه تجربه های روسیه برای ما ایرانیان، به ویژه در حوزه سیاست گذاری بسیار مفید است. در این نوشتار به عنوان مطالعه موردی سیاست علمی و فناوری روسیه و جایگاه کارآفرینی در دانشگاه های این کشور را مطالعه می کنیم. این پرسش ها مطرح است که سیاست های روسیه در حوزه علم و فناوری چه تحولاتی را گذرانده و دولت برای نوآوری و ایجاد دانشگاه های کارآفرین چه اقدام هایی انجام داده است و این اقدام ها تا چه میزان موفق بوده اند؟ برای پاسخ به این پرسش ها، در این نوشتار تلاش های دولت های مختلف روسیه در جهت ایجاد زیرساخت های نهادی برای همگرایی و هم افزایی بازیگران سه گانه عرصه نوآوری برای تبدیل علم به فناوری و تولید دانش بنیان را تحلیل می کنیم. یافته های پژوهش نشان می دهد در یک چشم انداز تاریخی از زمان روسیه تزاری تا به امروز، دولت محرک اصلی توسعه علم و فناوری در این کشور بوده است، اما در پیشبرد هدف تبدیل علم به فناوری و تشویق شرکت ها و دانشگاه ها به همکاری برای نوآوری موفق نبوده است. علت آن، ضعف زیرساخت های نهادی و نبود همکاری نظام مند بین ارکان سه گانه حکومت، صنعت و دانشگاه است. بنابراین کامیابی روسیه در نوآوری و تولید دانش بنیان به تقویت همگرایی نهادی بین این بخش ها و ایجاد خوشه های کارآفرینی به مرکزیت دانشگاه ها بستگی دارد. چارچوب نظری که برای تبیین این موضوع برگزیدیم مدل مارپیچ سه جانبه است. بر همین اساس می توان نوشتار حاضر را نوعی مدل یابی معادلات ساختاری دانست که در فرایند آن از روش تحقیق کیفی با تمرکز بر موردپژوهی روسیه پیروی شده است.