دایره المعارف ها

با طبقه بندی علوم در اثر وسعت اندیشه و دامنه دانش مسلمانان طی قرون اولیه هجری بود که پایه شکل گیری دانشی به نام دایره المعارف نویسی فراهم آمد. دایره المعارف ها با اهداف و انگیزه های مختلف و گاه مشابه، متضمن تعریف و شرح خلاصه ای از علوم شناخته شده هر عصر هستند. محتوای علم یا علوم مندرج در دایره المعارف ها می تواند مبنایی برای تقسیم بندی این دست از آثار در دو دسته «عمومی» یا چند علمی و «تخصصی» یا تک علمی باشد. در این میان ساختار و محتوای عجایب نامه ها آنها را به عنوان نوع سومی از دایره المعارف ها مطرح می نماید که وجه غالب عجایب علوم ویژگی بارز دانش های مطروحه در آنها است. اگرچه تاثیر نگرش یونانی در نخستین طبقه بندی ها از علوم و در دایره المعارف ها، موجب نادیده انگاشته شدن تاریخ در زمره علوم گردیده؛ اما علم تاریخ به عنوان یکی از نخستین علوم مورد توجه مسلمانان از همان آغاز جای خود را در میان دیگر علوم یافت لذا بدیهی به نظر می رسید که به موازات ارج و اهمیت یافتن هرچه بیشتر تاریخ؛ این علم جایگاه و موقعیت مهم تری در طبقه بندی عرضه شده از جانب دایره المعارف نویسان را بدست آورد. در این مقاله تلاش بر آن است تا با طرح سؤلات و ارائه فرضیاتی چگونگی جایگاه تاریخ و تاریخ نگاری در دایره المعارف ها مورد تبیین قرار گرفته و نسبت عجایب نامه ها با دایره المعارف ها نیز تشریح گردد.

هدف: پژوهش حاضر با هدف،ارزیابی دایره المعارف های فارسی کودکان و نوجوانان منتشره بین سال های 1385 تا 1390 و تعیین میزان مطابقت آنها با معیارهای ارزیابی کتاب های مرجع صورت گرفته است. روش پژوهش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که با استفاده از روش تحلیل محتوا صورت گرفته است. جامعه آماری، 150 عنوان دانش نامه منتشره است که با استفاده از سیاهه وارسی محقق ساخته ای مورد ارزیابی قرار گرفتند. یافته ها:یافته هانشان داد که از 150عنوان دانش نامه بررسی شده، 45اثر (30 درصد) عمومی و 105 اثر (70 درصد) تخصصی هستند. سال ۱۳۸۸ با 34 عنوان، بیشترین اثر منتشره را به خود اختصاص داد. بررسی دایره شمول دایره المعارف ها نیز نشان داد که ۷۱/۵ درصد آثار تخصصی و ۲۸/۵ درصد عمومی بوده اند. بررسی ۱۲ مؤلفه طرح شده در دامنه و محدوده نشان داد که بیش از نیمی از آثار ترجمه ای هدف از تهیه آثار را ذکر نکرده و بیش از ۶۰ درصد آثار منتشره فاقد نمایه بودند. نداشتن راهنمای استفاده از اثر نیز در ۶۳/۶ درصد آثار تألیفی - ترجمه ای و ۹۷ درصد آثار ترجمه ای کاملاً مشهود بود. مقایسه ی کیفیت آثار منتشره نشان داد که دانش نامه های تألیفی در مقایسه با ترجمه ای وتألیفی- ترجمه ای از کیفیت بهتری برخوردار بودند. اصالت/ارزش: با توجه به فقدان پژوهش های جامع و کاربردی که صرفاً به بررسی وضعیت دایره المعارف ها پرداخته باشد، این اثر تلاش کرده ضمن بررسی میزان مطابقت آثار منتشره با معیارهای ارزیابی کتاب مرجع کودکان و نوجوانان؛ الگویی نیز جهت استفاده پدیدآورندگان، استفاده کنندگان و ناشران جهت انتشار و انتخاب اثر مناسب ارائه کند.