متافیزیک - ریاضت - معرفت

   هدف مقاله حاضر آن است تا نشان دهد اولین اثر و شاید بتوان گفت مهم ترین اثر نظامی که بیشتر محققان معتقدند ساختار بسیار پیچیده ای دارد کتاب مخزن الاسرار است.نظامی هنگام سرودن این اثر مشغول ریاضت بدن و تهذیب و تصفیه روح  و مراقبت در اعمال دین بوده است و کتاب،حاصل چله نشینی وی است. نظامی در این اثر بیشتر از هر چیز به متافیزیک توجه داشته است یعنی به اندازه توجه به هنر و ارکان زیبایی شعر،به اندیشه نیز توجه داشته است اندیشه ای که بزرگ ترین کار کرد آن رسیدن به معرفت و خودشناسی و شناخت حقیقت هستی بوده است.وی از دیدار نفس یا همزاد یا فرشته آسمانی خویش و تجربه های عرفانی خود سخن می گوید توجه او در کل اثر به عدد چهل موید این موضوع است.او در این اثر از دو سفر یاد می کند سفر به درون دل و نوعی معراج .