تعلیم و تربیت اقتصادی

در دنیای امروز و حسب اقتضائات و الزامات تکنولوژیک و اقتصادی حاکم بر زندگی بشر، مسئولیت نظام های تعلیم و تربیت رسمی و عمومی مضاعف شده به طوری که ملاحظات خاصی را در باب نهادها، محتوا، برنامه ها و روش های تعلیم و تربیت پیشروی برنامهریزان آموزشی قرار داده است. برای مثال، نهادهای آموزشی و فرهنگی کشورهای پیشرفته در کنار آموزش مهارت های اولیه و ضروری مانند خواندن، نوشتن، ریاضیات، ادبیات، تاریخ و … به برنامه های آموزش اقتصاد و تعلیم و تربیت اقتصادی نیز توجه کرده و این برنامه ها را، به عنوان بخش اصلی برنامه هایی که عهده دار یاددهی عناصر شناختی، گرایشی و مهارتی ناظر بر تدبیر زندگی و تحقق رفتارهای مطلوب در عرصه زندگی فردی و تعاملات اجتماعی هستند وارد سیستم آموزشی خود کرده اند. در این نوشته در پی آن هستیم تا با نگاهی به ماهیت برنامه درسی اقتصاد و ضرورت وجود آن در مجموعه آموزش های رسمی و عمومی (دبستان، راهنمایی و دبیرستان)، به ارائه تصویری از وضع موجود آن در دنیا بپردازیم و سیر تکاملی ادبیات فربهی را که در خصوص «تحقق اهداف شناختی، گرایشی و رفتاری» در عرصه اقتصاد طی شده است و از آن به عنوان «تعلیم و تربیت اقتصادی» نام برده می شود نشان دهیم. آنگاه به ارائه یک برنامه عمل برای برون رفت از وضعیت فعلی خواهیم پرداخت و سپس برنامه درسی مغفول مانده اقتصاد در «برنامه درسی ملی» را برای سیاستگزاران و برنامه ریزان مسائل تعلیم وتربیت کشور معرفی خواهیم کرد.

بسیاری از کشورها اقدام به طراحی الگوی تعلیم و تربیت اقتصادی جهت بهبود سطح دانش اقتصادی دانش آموزان پیش از ورود به دانشگاه کرده اند. در بیشتر مدل های تعلیم و تربیت اقتصادی، مدل نئوکلاسیکی رفتار اقتصادی عقلایی ترویج می شود؛ مدلی که منجر به بیشنه سازی سود مادی می گردد. اما گسترش منطق انتخاب عقلایی لذت محور باعث به حاشیه راندن معنویت و اخلاق به عنوان دو مورد از تعالیم ادیان الهی است. این مقاله به دنبال تدوین الگوی اسلامی تعلیم و تربیت اقتصادی است که در آن معنویت و اخلاق نقشی محوری بازی می کند. براساس یافته های پژوهش، الگوی اسلامی تعلیم و تربیت اقتصادی به دنبال تقویت عقلانیت اخلاقی/معنوی در عاملان اقتصادی با استفاده از قواعد و سیاست های اقتصاد اسلامی است. برای نمونه؛ نهاد زکات درصدد تزکیه پرداخت کنندگان این مالیات اسلامی است؛ این در حالی است که مالیات های متعارف اجباری بوده و اهداف معنوی و اخلاقی را هدف گذاری نمی کنند. در مدل تعلیم و تربیت اقتصادی اسلام، توجه به درآمد حلال و طیب راهبردی برای تقویت عقلانیت معنوی در عاملان اقتصادی است. در این مقاله استانداردهای محتوایی برای الگوی تعلیم و تربیت اقتصادی اسلامی پیشنهاد می شود که در آن عناصر اخلاقی نقشی اساسی ایفا می کنند.