اختیارات مظفری

قطب الدین شیرازی از منجمان صاحب نظریه در حوز? مدل های غیر بطلمیوسی است. بعد از آن که مدل سیاره ای قطب الدین برای سیارات خارجی، با مطالعاتی در دو کتاب نهایه الإدراک فی درایه الأفلاک و التحفه الشاهیه معرفی شد، مورخان علم متوجه شدند که این مدل در واقع از آنِ منجم دیگر مکتب مراغه، مؤیدالدین عُرضی، است. بنا بر این، مدل سیاره ای قطب الدین برای سیارات خارجی تا به امروز ناشناخته مانده بود. مدل سیاره ای قطب الدین برای سیارات خارجی، در کتاب اختیارات مظفری با وضوح بیشتری عرضه شده، که در این مقاله معرفی می شود. البته این مدل بر خلاف دیگر مدل های غیربطلمیوسی مکتب مراغه، دارای اشکالات رصدی است، چرا که در این مدل، مرکز تدویر در فاصل? نسبتاً زیادی از مرکز تدویر بطلمیوس در نظر گرفته می شود و در نتیجه فاصل? مشاهدات رصدی و مقادیر محاسبه شده قابل چشم پوشی نیست.

اختیارات مظفری را می توان جامع ترین کتاب هیئت به زبان فارسی دانست. قطب الدین شیرازی این اثر را تنها چهار ماه پس از اتمام تألیف نهایه الإدراک در سال 680ق تألیف و به یکی از حاکمان قسطمونی (کاستامونی) تقدیم کرده است. با این که بخشی از این کتاب ترجمه نهایه الإدراک از زبان عربی به فارسی است، ولی از لحاظ تبویب و عرضه مطالب، به ویژه هیئت های غیربطلمیوسی، با آن متفاوت است. متن اختیارات در بسیاری از عبارات خاص تحت تأثیر ساختار زبان عربی است، ولی از جهات دیگر هویت فارسی خود را حفظ کرده است. بر اساس مقدمه کتاب، عبارت «اختیارات» در نام این کتاب برگرفته از اسامی کتب تنجیمی نیست، بلکه منظور اختیارها یا انتخاب های جدید نویسنده برای حل اشکالات هیئت های بطلمیوسی سیارات است. درباره نوع رابطه قطب الدین شیرازی و نصیرالدین طوسی در نهایه و اختیارات شواهد جدیدی می توان یافت که درک دقیق تری در این باره به دست می دهد.