الدوله

نقوم فی هذا المقال ببحث مفهوم الحداثه وعلاقتها بالحرکات الإجتماعیه، وذلک فی ضوء المؤلفات الکلاسیکیه (التقلیدیه) فیما یتعلق بالحداثه والافکار الجدیده فی علم السیاسه وعلم الاجتماع المعاصر. وبالطبع لانقصد من وراء ذلک تقدیم دراسه کمّیه عن کیفیه تطور وتحول مفهوم الحداثه، بل سنبحث بإسهاب فی العلاقه الّتی تربط الحداثه بالتغییرات الاجتماعیه والسیاسیه، لأن التغییر علی مستوی الظواهر الأساسیه للحقائق الاجتماعیه هو الذی یشکل الماده الرئیسیه فی النظریات العلمیه الاجتماعیه. فی نفس الوقت الذی تدلنا هذه القضیه علی الطرق المختلفه فی التغییر الاجتماعی من قبل العلماء، والسبب فی بحث مسألتی الحداثه والحرکه الاجتماعیه هو انهما تشکلان القوتین الاساسیتین فی عملیه التغییر. والهدف الأساسی الذی نسعی الیه من خلال هذا البحث هو فهم تأثیر الحداثه علی العملیه التنمویه والمعرفه العلمیه الاجتماعیه والافکار التی تقوم علیها الحرکات الاجتماعیه. بعباره اخری، هدفنا من البحث تقدیم تفسیر خاص للعلاقه التی تربط الواقع التاریخی بمفهوم الفهم.

ایران عصر ناصری، دوره زایش تجدد ایرانی نیز بود. در فرایند متجددکردن جامعه ایران دو گروه بیشترین نقش را داشتند، روشنفکران خارج از دایره قدرت و دیوان سالاران درون حاکمیت . میرزا یوسف خان مستشار الدوله (1239-1313ق) یکی از مهمترین متجددان آن عصر بود که رساله یک کلمه وی یکی جدی ترین متون نوشته شده در عصرپیشامشروطه درباره اهمیت توجه به بنیادهای حقوقی تجددخواهی در ایران می باشد.چارچوب نظری مقاله برپایه دو پارادایم اصلی از حقوق مدرن(تفسیر حاکمیت قانون برپایه حقوق طبیعی و تفسیر دولت قانونمند برپایه حقوق دولت محور) بناشده و روش تحقیق نیز روش تحلیلی- تاریخی می باشد. از تحلیل و تفسیر محتوای رساله ی میرزا مستشار در این مقاله چنین نتیجه گیری شدکه دغدغه بنیادین فکری میرزا یوسف خان مستشارالدوله و هدف اصلی وی از نگارش رساله اش در وهله اول تاسیس نهاد حقوقی مدرن (ایجاد حاکمیت قانون) بر پایه حقوق طبیعی ملهم از اعلامیه حقوق بشر در ایران بود اما در کنار آن تلاش داشته با نگاهی به نظام حقوقی سنتی ایران (فقه) ظرفیت های آن را در چارچوب فهم معرفتی مدرن از حقوق، برای ساختن نظام حقوقی مدرن بکارگیرد.

ایران عصر ناصری، دوره زایش تجدد ایرانی نیز بود. در فرایند متجددکردن جامعه ایران دو گروه بیشترین نقش را داشتند، روشنفکران خارج از دایره قدرت و دیوان سالاران درون حاکمیت . میرزا یوسف خان مستشار الدوله (1239-1313ق) یکی از مهمترین متجددان آن عصر بود که رساله یک کلمه وی یکی جدی ترین متون نوشته شده در عصرپیشامشروطه درباره اهمیت توجه به بنیادهای حقوقی تجددخواهی در ایران می باشد.چارچوب نظری مقاله برپایه دو پارادایم اصلی از حقوق مدرن(تفسیر حاکمیت قانون برپایه حقوق طبیعی و تفسیر دولت قانونمند برپایه حقوق دولت محور) بناشده و روش تحقیق نیز روش تحلیلی- تاریخی می باشد. از تحلیل و تفسیر محتوای رساله ی میرزا مستشار در این مقاله چنین نتیجه گیری شدکه دغدغه بنیادین فکری میرزا یوسف خان مستشارالدوله و هدف اصلی وی از نگارش رساله اش در وهله اول تاسیس نهاد حقوقی مدرن (ایجاد حاکمیت قانون) بر پایه حقوق طبیعی ملهم از اعلامیه حقوق بشر در ایران بود اما در کنار آن تلاش داشته با نگاهی به نظام حقوقی سنتی ایران (فقه) ظرفیت های آن را در چارچوب فهم معرفتی مدرن از حقوق، برای ساختن نظام حقوقی مدرن بکارگیرد.

الهدف الأصلی من هذه المقاله بحث نظریتین مهمتین فی النظم الاجتماعیه – الحضاریه، أی نظریه الدوله – الأمه ونظریه الأمه – الحضاره ومقارنتهما ببعضهما. سؤال البحث الأصلی؛ ما هی الفوراق بین هاتین النظریتین فی الهیکل الاجتماعی وما هی النظریه الاجتماعیه التی بُنیت على أساسها هاتین النظریتین؟ صُممت منهجیه البحث بشکل کیفی وتحلیلی، مما یتیح لنا التعمق فی مفاهیم ومبادئ کل من هذه النظریات. وفی هذا السیاق، استُخرجَت البیانات من مصادر دینیه وتاریخیه موثوقه، وحُلّلت وشرحت الأبعاد المختلفه لهذه النظریات. تشیر النتائج المهمه للبحث إلى أن نظریه الدوله – الأمه تشکَّلت على أسس السیاده والحدود الجغرافیه والهویه الوطنیه، وحقوق المواطنه، وتعود جذورها إلى تاریخ أوروبا ونشأه الدول المرکزیه، حیث بُنیت هذه النظریه على أساس النظریه الاجتماعیه لإنسان السوق (الإنسان الاقتصادی). فی المقابل، تشکلت نظریه الأمه – الحضاره على أساس المعارف الوحیانیّه وسیره الأنبیاء، حیث تتناول العلاقه بین "الأمه" و"الحضاره" باعتبارهما مجتمعاً دینیاً وثقافیاً. وتستند هذه النظریه إلى نظریه اجتماعیه دینیه تُرکِّز على مفاهیم مثل الأخوّه والشفاعه والإیثار بوصفها قیماً أساسیه فی تشکیل المجتمعات الإسلامیه وتعزیز التماسک الاجتماعی والثقافی. کما أنَّ الإمام، بوصفه رکناً أساسیاً فی تشکیل الأمه والحضاره الإسلامیه، یؤدی دوراً مختلفاً عن مفهوم الهیمنات والسیادات الحدیثه، حیث یعمل کأبٍ رحیم یقوم برعایه الأمه وولایتها، ویصبح محوراً لهدایه المجتمع ونموه العلمی. تشیر النتیجه النهائیه إلى أن نظریه الأمه – الحضاره یمکن أن تبرز کنموذج فعّال فی العصر الحالی، حیث تُسهِم فی خلق مجتمعات مستقره ومتعهده بالمبادئ الإنسانیه والإسلامیه. هذه النظریه لا تقتصر على کونها تعمل کجواب للتحدیات الاجتماعیه والثقافیه للعالم المعاصر، بل یمکن أن تکون حلاً لتحقیق الحضاره الإسلامیه الجدیده وإرساء نظام عالمی جدید.