همگام با نزول

رابطه انسان با خدا و به تبع آن رابطه انسان با جامعه، از مهم ترین روابط انسان است که سهمی عمده از اعتقاد، رفتار و عملکرد وی را در طول دوران زندگی به خود اختصاص می دهد. جامعه نبوی یا آخرین الگوی دینی و اجتماعی بشریّت، تحت مدیریت مستقیم خداوند متعال شکل گرفته و به تصریح آیه 29 سوره فتح، چهار مرحله جوانه زدن، به شکل نهال درآمدن، قوّت یافتن و در نهایت استوار شدن بر پایه های خود را از سر گذرانده است. با عنایت به هدایت و تربیت بشر به عنوان هدف نزول قرآن کریم و راهبرد الگوسازی جامعه نبوی، قرآن کریم، شکل گیری و ترقی این جامعه را گام به گام پیش برده و در این مسیر، با آسیب شناسی های به موقع، آن را از گذرگاه های حادثه خیز به سلامت عبور داده است. در این میان، سوره بقره به عنوان نخستین سوره مدنی، در بخشی از مرحله استحکام بخشی به جامعه نبوی، در حوزه راهبری و آسیب شناسی، از ابتدای مرحله سوم شکل گیری؛ یعنی تنومندی و قوّت یافتن ایفای نقش نموده است. با توجه به شرایط ویژه ورود پیامبر به مدینه، شکل گیری رسمی جامعه و وضع قوانین الهی، همگام با نزول سوره بقره مشخص می شود. در این سوره با یک آسیب شناسی هدفمند و ذکر مصادیق متعددی از نقض عهد مؤمنین گذشته، به اهمیّت و پایبندی مؤمنین به عهد و میثاق های الهی بسیار تأکید شده و انسجام و استحکام یافتن جامعه نوپای دینی و ترقی مؤمنان در تصحیح روابط اجتماعی و از طرفی عدم بروز آسیب اجتماعی نقض عهد جمعی یا مهم ترین آسیب جامعه نبوی در دوره سوم شکل گیری، مشروط به میزان پایبندی تک تک آنان به عهد و میثاق های الهی دانسته شده است.

داستان حضرت ابراهیم (ع) در هشت سوره مکی شامل سوَر مبارکه «مریم، شعراء، هود، حجر، انعام، صافات، انبیاء و عنکبوت» تبیین گردیده است. این جستار با رویکرد تنزیلی به بررسی ارتباط میان غرض سوره های مذکور و داستان حضرت ابراهیم خلیل الله (ع) با شرایط پیامبر اکرم (ص) و مؤمنین پرداخته و به روش توصیفی – تحلیلی به ارتباط میان داستان های قرآن با غرض سوره در راستای جلوه های هدایتگری قرآن دست یافته است. بنابراین، می-توان این گونه انگاشت که سرگذشت انبیاء پیشین در قرآن نیز که فصل عمده ای از آیات الهی را در بر می گیرند، نقش بسزایی در تأمین پاره ای از اهداف هدایتگری قرآن ایفا می نمایند. با مداقه در سور هشت گانه مکی حوزه این پژوهش، معلوم گردیدکه داستان حضرت ابراهیم (ع) به جهت «استوار ساختن قلب پیامبر (ص)، تقویت پایداری آن حضرت (ص)، تصویر ساز یاز طبقات مخالف با دعوت الهی، تجلیل از مؤمنان به حقّ، چگونگی محاجّه با مشرکین، وعده پایان تخاصم کفّار و بشارت پایان نیک مؤمنان، وعده به هلاکت و عذاب مشرکان، سربلندی انبیای خدا از مصائب و ابتلائات الهی، و ... بازگو شده است.