پهنه های فقر

امروزه شهرها به مکان تمرکز فقر تبدیل شده اند. بر همین اساس هدف پژوهش حاضر، ارزیابی فقر شهری در شهر جدید هشتگرد جهت برنامه ریزی بهتر برای ساماندهی، توانمندسازی و افزایش کیفیت زندگی و مکانی آن است. پژوهش حاضر از نوع کاربری و به روش توصیفی تحلیلی است. نتایج تحقیق نشان می دهد که در شهر جدید هشتگرد 1732 بلوک معادل 9/85 درصد از طبقه خیلی فقیر و تعداد 141 بلوک معادل 7 درصد در زمره طبقه فقیر هستند. افزون بر این، طبقه متوسط متشکل از 112 بلوک معادل 6/5 درصد می باشد و همچنین تعداد 25 بلوک معادل 2/1 درصد طبقه مرفه و 6 بلوک معادل 3/0 درصد طبقه خیلی مرفه قرار دارند. پایگاه اقتصادی اجتماعی اکثریت جمعیت شهر جدید هشتگرد در زمره اقشار فقیر و تهیدست قرار دارند. چنانچه اقشار «خیلی فقیر (85 درصد) و فقیر (7 درصد)» مجموعاً 92 درصد این شهر را تشکیل می دهند و طبقه متوسط زوال یافته یا عملاً نابود شده است (5 درصد). طبقه مرفه و خیلی مرفه نیز 5/1 درصد شهر جدید هشتگرد را شامل شده اند. همین طور بین فقر و محدوده های مسکن اقشار کم درآمد رابطه مستقیمی وجود دارد چنانکه به ترتیب فقر در فازهای 7، 4، 3، 2 و 1 شهر جدید هشتگرد بیشترین فراوانی و تمرکز جغرافیایی را دارد.

هدف مقاله حاضر تعیین مکانی  پهنههای فقر و فرسودگی بافت کالبدی-فضایی شهر شهریار است. این پژوهش از نوع کاربردی و روش آن توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری شامل محدوده قانونی شهر شهریار در سال 1395 است. در این پژوهش از طریق روش های AHP  و دلفی به پهنهبندی مکانی فقر اقدام شده است. از نرمافزارهای GIS و  Expert choice برای تحلیل داده ها استفاده شده است. متغییرهای پژوهش مشتمل بر بعد خانوار، نسبت جمعیت زیر 15 سال از کل جمعیت، نسبت مهاجران به جمعیت هر محله، نسبت جنسی مهاجران، نسبت جنسی،  نرخ باسوادی، نرخ بیکاری کل، بار تکفل، خانههای تعمیری، خانههای تخریبی، تعداد طبقات و میزان دسترسی به کاربریهای آموزشی، بهداشتی، فراغتی و فضای سبز است. نتایج پژوهش بیانگر نوعی قطبش اجتماعی در شهر شهریار است. به طوری که محلههای بردآباد شمالی و بردآباد جنوبی، محمدیه، کرشته، فرهنگ، طالقانی، کهنز، سینک، فرزانگان، مریم شمالی، شهرک اداری، باغستان شرقی، باغستان غربی، معین الملک، بهار، علیشاعوض، شاهچای جنوبی، دینارآباد و آستانه جنوبی در وضعیت نامتعارف و محرومی قرار دارند. در همان حال که محلههای مریم جنوبی، فرزانگان جنوبی، شاهچای شمالی، بوستان، آستانه شمالی، صدف و شاهد در وضعیت بهتری قرار دارند. از سوی دیگر، محلههای امیرآباد(بردآباد شمالی و جنوبی)، کرشته، فرهنگ و کهنز به عنوان بافتهای مصوب شهر شهریار شناخته میشوند. مساحت بافت فرسوده در شهر شهریار، 150 هکتار است که بر اساس آمار سال 1395،  46274 نفر در آن زندگی میکنند. بنابراین همپوشانی کاملی بین پهنههای فقیرنشین و بافتهای فرسوده در شهر شهریار وجود دارد.

در هزاره سوم، شهری شدن فقر اتفاق افتاده است. در همین راستا، فاصله طبقاتی و دوگانگی به ویژگی مسلط بیشتر شهرهای کشور تبدیل شده است. بر همین مبنا، هدف از پژوهش حاضر، تعیین پهنه های فقر در منطقه 12 کلان شهر تهران به منظور برنامه ریزی بهتر برای سامان دهی، توانمندسازی، و ارتقای کیفیت زندگی و مکانی آن است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش آن توصیفی- تحلیلی است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از مدل Factor Analysis و برای تهیه و تولید نقشه ها از نرم افزار GISاستفاده شده است. با استفاده از نرم افزار GISو مدل تحلیل عاملی به تعیین مکانی پهنه های فقر در منطقه 12 اقدام شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد تعداد 53 بلوک معادل 5 درصد خیلی مرفّه، 277 بلوک معادل 26 درصد مرفّه، 401 بلوک معادل 38 درصد متوسط، 257 بلوک معادل 24 درصد فقیر، و 73 بلوک معادل 7 درصد خیلی فقیرند. نتایج پژوهش حاضر بیانگر آن است که 31 درصد جمعیت منطقه 12 کلان شهر تهران فقیرند؛ در حالی که 38 درصد آن ها متعلق به طبقه متوسط اند. فقر با شدت و ضعف در محله های منطقه 12 عینیت جغرافیایی پیدا کرده است. به این معنا که فقر در محله های مرکزی، جنوبی، و شمالی نظیر سیروس، دروازه غار شوش، پامنار ارک، بهارستان سعدی، و فردوسی- لاله زار بیشترین نمود را دارد. در محله های دیگر نظیر امین حضور، کوثر، آبشار دردار، مختاری تختی، قیام، سنگلج، و دروازه شمیران نیز با شدت کمتری فقر ریشه دوانده است. کاملاً بین فقر و شاخص های بافت فرسوده (ریزدانگی، نفوذناپذیری، و ناپایداری) رابطه مستقیمی وجود دارد؛ به طوری که بیشترین تمرکز بافت های فرسوده در محله هایی نظیر دروازه غار شوش، سیروس، مختاری تختی، سنگلج، پامنار، امین حضور، بهارستان، و بخش هایی از لبه های دروازه شمیران وجود دارد. بنابراین، پهنه های فقیرنشین بر پهنه های بافت فرسوده منطبق اند.

نگاه صرفاً کالبدی بافت های فرسوده موجب ضعف طرح های نوسازی و بهسازی شده است. هدف از این پژوهش تحلیل انطباق محدوده بافت فرسوده با پهنه های فقر در شهر قائمشهر است. پژوهش حاضر از حیث هدف کاربردی و از حیث روش توصیفی - تحلیلی است. داده های مربوط به مبانی نظری تحقیق به شیوه کتابخانه ای و اسنادی تهیه شده و داده های خام پژوهش از بلوک های آماری شهر قائمشهر تهیه شده که بر اساس سرشمارى سال 1390 مرکز آمار ایران استخراج شده است. برای بی مقیاس سازی 36 شاخص فقر شهری از روش فازی در محیط نرم افزار Excel استفاده شده است. برای پهنه بندی فقر از روش لکه های داغ در محیط نرم افزار Arc Gis استفاده شده است. محدوده بافت فرسوده نیز از مطالعات طرح نوسازی و بهسازی شهر قائمشهر استخراج شده و مرز آن بر روی بلوک های آماری ترسیم شده است. با انطباق محدوده بافت فرسوده و پهنه های فقر نمایان شده است که پهنه های وسیعی از فقر، در محدوده بافت فرسوده قرار ندارند، این امر موجب می شود که پهنه های فقر یاد شده، از مزایا و تسهیلات مربوط به بهسازی و نوسازی، بازآفرینی و همچنین تخفیف و معافیت در پرداخت عوارض ساخت در محدوده بافت فرسوده محروم بمانند. در حال حاضر از کل مساحت بلوک های شهری 6/296 هکتار به بافت فرسوده اختصاص دارد، در حالی که 1178 هکتار در پهنه فقر جای گرفته است، بررسی ها نشان می دهد تقریباً بین 10 درصد از مساحت و جمعیت محدوده بافت فرسوده و پهنه ی فقر انطباق و هم پوشانی وجود دارد. از این رو بازنگری در طرح بافت فرسوده و شناسایی محدوده های جدید با به کارگیری روش های دقیق تر و در نظر گرفتن مسئله فقر شهری امری ضروری به نظر می رسد.