ابن شهر آشوب

نویسنده در نوشتار حاضر برخی مباحث تکمیلی پیرامون فهرست شیخ منتجب الدین و نیز معالم العلماء ابن شهر آشوب را به رشته تحریر درآورده است. وی ابتدا از مؤلفینی نام می برد که شیخ منتجب الدین در ترجمه شان آن ها را به عنوان مؤلف یاد نکرده و کتابی را به آن ها نسبت نداده است. نویسنده، پس از ارائه شرح مختصری از این مؤلفان، در ادامه، در دو بخش مجزا، نام و شرح مختصری از مؤلفینی بیان می دارد که قطعاً پیش از شیخ طوسی و نجاشی و یا در حدود سال 460 از دنیا رفته اند، اما در فهرست شیخ طوسی و رجال نجاشی ترجمه ای برای آن ها وجود ندارد و از زیادات منتجب الدین و ابن شهر آشوب در رفع نقص از فهرست شیخ طوسی و رجال نجاشی محسوب می شوند.

تأویل از واژگان پُر رمز و راز قرآن کریم است که در فهم آموزه های قرآنی نیز نقش بسزایی دارد. نگاهی اجمالی به تاریخ تأویل نزد قرآن پژوهان، حکایت از آن دارد که این واژه، روزگاران پُر فراز و نشیبی را در گستره تعریف گذرانده و آیات قرآن و روایات متعدد نیز بر رازگونه ماندن آن، تأثیر داشته است. نوشتار پیش رو که به روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته، در پی آن است تا به بررسی نظرات آیت الله معرفت و ابن شهر آشوب مازندرانی در این باره بپردازد و به تحلیل آن ها بنشیند. بازخوانی تعریف تأویل و ارزیابی کارکرد تفسیری آن از دیدگاه این دو قرآن پژوه برجسته، از اشتراکات و افتراقات قابل تأملی میان آنان حکایت دارد. بررسی ها نشان می دهد که ابن شهر آشوب بر خلاف آیتالله معرفت -که برای واژه تأویل تعاریف لغوی و اصطلاحی در نظر گرفته- صراحتاً به تعریف این واژه روی نیاورده است و هم چون مفسران نخستین، تفسیر و تأویل را به یک معنا دانسته و با استناد به معیارهای مطمئن، به تبیین آیات مشکل و متشابه قرآن همت گمارده است. آیت الله معرفت نیز تلاش بسیاری در بازشناسی تأویل و ارائه معنای دقیق آن از منظر شیعه نموده است که این معناشناسی می تواند با تکیه بر آیات و روایات و قرائاتِ مفسران گذشته، صفحه تازه ای از صحنه پُر فراز و نشیب تعریف این واژه رمزآلود را رقم زند.