مهاجرت علمای جبل عامل

علمای جبل عامل نقش قابل توجهی در تحکیم مبانی مشروعیت دولت صفویه، ترویج شعائر دینی و پیگیری سیاست مذهبی صفویه داشته اند. از برجسته ترین دانشوران مهاجر از لبنان، محقق کرکی بود که او را مروج شیعه در سده 10 ه.ق. خوانده اند. تاریخ پژوه معاصر، اندرو نیومن در مقاله ای با ذکر دلایلی ادعا نموده است که مهاجرت علمای جبل عامل بیشتر به افسانه می ماند. نویسنده در نوشتار حاضر تلاش نموده است با برگردان بخش اصلی از مقاله نویسنده مذکور، به طرح پرسشگری و نقد ادعاهای نیومن اقدام کند. وی بخش های مختلف مقاله که ناظر بر موضوعاتی از قبیل: ردیه بر تشیع صفویان، اعتراض به محقق کرکی، ناسازگاری شیعیان غیر ایرانی با تشیع صفوی، پاسخ جبل عاملیان به تشیع صفوی، دوران شاه تهماسب یکم و ... به طور مبسوط تشریح می نماید. نتایج تحقیق نویسنده نشان می دهد که ادله نیومن صرفاً بر پایه ی استدلال های ضعیفی چون: تضاد رویه دینی علمای شیعی با تشیع صفوی، بی علاقگی عاملیان به مشارکت سیاسی و نارضایتی علما از پیوند دیانت و سیاست قرار داشته و از وجاهت اسنادی وکافی برخوردار نیست.

از جمله رویدادهای که در بررسی های تاریخی به آن توجه شده است، مهاجرت جمعی از علمای شیعه مکتب اصولی جبل عامل، واقع در جنوب لبنان، به ایران می باشد. این رویداد بیشتر در قرن های دهم و یازدهم ه جری قمری همزمان با تشکیل دولت صفوی و رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران، تداوم آن دولت و تقسیم جهان اسلام به دو قطب مهم و تاثیرگذار؛ امپراتور صفوی شیعی با مرکزیت ایران و امپراتوری عثمانی سنی با مرکزیت قسطنطنیه روی داد و باعث شد این علما در پی آزار و اذیت حکومت عثمانی و دعوت شاهان صفوی برای ترویج و اشاعه مذهب و فرهنگ شیعی وارد ایران شوند و به عقیده ی پژوهشگران تاثیر بسیار عمیقی بر جامعه ی ایران از جهات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی نهادند. در این زمینه پژوهش های به زبان عربی، لاتین و تا حدودی فارسی صورت گرفته است. پژوهش حاضر در نظر دارد تا ضمن معرفی، نقد و بررسی آثار و تحقیقاتی چند پیرامون مسئله، به این چند پرسش مهم پاسخ دهد: کدام محققان و با چه دید و انگیزه ای به مسئله مهاجرت علمای جبل عامل به ایران در عصر صفوی پرداخته اند؟ این پژوهشگران به چه جنبه های از مهاجرت توجه نموده و پیامدهای آن را چگونه ارزیابی کردهاند؟ چه دسته بندیی از آثار آنان به لحاظ روش، موضوعات و اطلاعات و تحلیل می توان به دست داد؟