اداره استیفا

از جمله منابعی که معمولاً در مطالعات تاریخی کمتر به آنها توجه می شود، متون آموزشی هستند که با هدف راهنمایی متصدیان و شاغلان دیوان های مختلف نگاشته می شدند. شناسایی و بهرهوری از این دست منابع، می تواند در شناخت تاریخ اقتصادی و اداری بسیار راهگشا باشند. المرشد فی الحساب، به زبان فارسی، نوشته حسن بن علی قاسانی (کاشانی)، یکی از نمونه های متون آموزشی فنّ استیفا یا حسابداری دیوانی، در دور، ایلخانی نگاشته شده است. در پژوهش حاضر، ضمن معرفی اجمالی و بیان ارزش تاریخی کتاب، جایگاه آن در شناخت نظام مالیاتی و اداره دیوان استیفاء در عهد ایلخانان غیر مسلمان (654-694ه ) بررسی خواهدشد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که در ساختار جدید نظام مالیاتی ایران، مال، تمغا و قبچور سه منبع اصلی درآمدهای مالیاتی حکومت بود. دیگر آنکه، به دنبال تغییر نظام مالیاتی، دیوان استیفا نیز با وضع قوانین جدید مالیاتی و ابداع شیوه نوین در ثبت محاسبات، ایجاد دفاتر مالی و مشاغل -مناصب دیوانی متناسب با نظام جدید تغییر و تحولاتی را تجربه کرد.