تاریخ الرسّل و الملوک

تاریخ طبری از متقدم ترین تواریخ عمومی است که به شیوه حدیثی- خبری تدوین شده است. بدین معنی که نویسنده در نقلِ گزارشهای تاریخی، سلسله اسناد و راویان اخبار را ذکر کرده است. عدم توجه طبری به روایات موثق و گزارش های تاریخی معتبر و مستند، عاملی بوده که برخی از روایات این اثر از اعتبار یکسانی برخوردار نباشد؛ چنانکه گاهی روایات متضاد و متناقض در کنار هم نقل شده است. پژوهش حاضر واکاوی تعیین وثاقت و عدم وثاقت روایات تاریخ الرسّل، جرح و تعدیل راویان آن در فاصله ی زمانی 11 تا 40ق است. سؤال اصلی نوشتار پیش رو میزان وثاقت روایات تاریخ طبری است.؟ یافته ها که به شیوه توصیفی- تحلیلی و با بررسی شرح حال مشایخ طبری انجام شده است، نشان می دهد که طبری در فاصله زمانی(11-40ق)، بیشتر از 800 روایت از سرّی و زهری نقل کرده است. در تمامی سلسله اسناد روایات منقول از ایشان، سیف بن عمر تمیمی از راویان اخبار بوده است. شخصیت علمی سیف، وثاقت اخبار و روایاتش از دیدگاه محدثان و رجال شناسان متقدم و متأخر مورد نقد جدی است، بنابراین وثاقت، صحت، ارزش و اعتبار روایات طبری در سالهای(11-40ق) با توجه به شاخص ارزیابی روات، مورد نقد و تردید است.

محمد بن جریر طبری مورّخ، مفسّر و فقیه بزرگی بود که در دانش های گوناگون دوره اش سرآمد بود. او در دوره ای می زیست که علم نجوم جایگاه ویژه ای میان علوم داشت، با توجه به اینکه برخی از دانشمندان مسلمان نگرش مثبتی نسبت به علم نجوم نداشتند، بررسی دیدگاه طبری به عنوان یک مفسّر و موّرخ در ارتباط با علم نجوم در پاسخ به این پرسش که او تا چه اندازه از علم احکام نجوم و علم هیئت نجوم در کتاب تاریخی و تفسیری خود بهره برده است، ضروری به نظر می رسد. مساله اصلی پژوهش تبیین جایگاه علم نجوم نزد طبری است، یافته های پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته، بیانگر آن است که طبری در هر دو اثر از نجوم و منجمان فراوان سخن گفته است. طبری در مقام یک مفسّر ضمن توجه به علم هیئت نجوم تلاش نمود علیرغم سیطره هیئت بطلمیوسی بر محافل علمی دوره اش، آیات را طبق آن تفسیر ننماید و در مقام یک مورخ ضمن توجه به علم هیئت نجوم در مقدمه کتابش بدون توجه به چالش های دینی در مورد احکام نجوم با همان روش محدّثان به نقل روایات منجمان در این حوزه می پردازد، اگرچه تلویحاً این علم را ضمن بیان روایاتی زیر سؤال می برد.