امیرمؤمنان علی علیه السلام

سیره و روش زندگی امیرمؤمنان علی علیه السلام را می توان به عنوان کامل ترین الگوی مسلمانان در امور اقتصادی به شمار آورد. روشی که در آن نه منفعت طلبی شخصی بر منافع عمومی سایه می افکند، و نه فشارها و آسیب های اقتصادی می تواند خللی در توفیقات روزافزون آن به وجود آورد. این سیره که مبتنی بر علم و دانشِ تولید و عملِ مجدانه است، با هوشمندی امیرمؤمنان علیه السلام، سبب تغییر اوضاع معیشتی او و بنی هاشم گردیده و اثرات مطلوب بسیاری را در عرصه های گوناگون از خود به جای گذاشته است. شاید بتوان مهم ترین و مطلوب ترین اثر سبک اقتصاد علوی را تکیه این روش بر تولید، یا همان درون زایی و تأکید آن بر حفظ سرمایه و بهره گیری از ثمرات آن دانست. این ویژگی ها موجب شده که مقاله، به بررسی و تحلیل مسائل اقتصادی مرتبط با امیرمؤمنان علی علیه السلام بپردازد تا کیفیت تطبیق اقتصاد مقاومتی با سیره اقتصاد علوی را از طریق تحلیل تصمیمات اقتصادیِ امیرمؤمنان علیه السلام در زمینه تولید و کسب و کار روشن نماید.

می توان گفت که اسلام همواره در تمامی زمینه ها، توصیه به میانه روی و رعایت حد وسط دارد. ازاین رو، شایسته بررسی است که بدانیم پیشوایان دین در زمینه مواجهه با دشمن چه رویکردی را توصیه کرده اند. با توجه به اهمیت این موضوع، مقاله حاضر در پاسخ به این سؤال که اصول مواجهه با دشمن از دیدگاه امیرمؤمنان علی علیه السلام، کدامند؟ به استخراج مجموعه ای از این اصول با تمرکز بر نهج البلاغه پرداخته است. تکنیک گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای، و بررسی اسنادی و روش تجزیه و تحلیل آنها، توصیف و تحلیل محتوایی داده های گردآوری شده است. نتایج به دست آمده در دو قالب اصول مواجهه با دشمنان داخلی و خارجی، و با عنوان هایی همانند عفو و گذشت، مدارا کردن، خیرخواهی، رعایت اعتدال... و نیز ضرورت هشیاری در برابر دشمن، پرهیز از خوش گمانی نسبت به دشمن، اجتناب از تسلیم شدن در برابر دشمن، و... بیان گردید.

خودکفایی و استقلال اقتصادی جامعه، اصلی است که پیوسته مورد توجه دین مبین اسلام بوده تا دولت های اسلامی بتوانند در سایه این اقتدار اقتصادی به آرمان های اعتقادی خود نیز دست یابند. در دنیای امروز بسیاری از جوامع، پایه های رشد و توسعه اقتصادشان را بر مبنای دنیاپرستی و مصرف گرایی بنا کرده اند؛ اما دین مبین اسلام، قدرت اقتصادی را ابزاری برای رسیدن به اهداف متعالی اسلامی و دستیابی به سعادت حقیقی انسان ها می داند، اما چرا جوامع اسلامی در رشد و توسعه اقتصادی به اهداف خود نرسیده اند؟ پژوهش حاضر سعی دارد به روش توصیفی تحلیلی به بررسی موانع رشد و توسعه اقتصاد در اندیشه امیرمؤمنان علی علیه السلام بپردازد، تا با شناخت این موانع، راهکاری برای رفع موانع دستیابی به یک اقتصاد سالم و پویا به دست دهد. یافته های این پژوهش بیانگر آن است که در راه رسیدن جامعه به اقتصادی مقتدر، موانع اخلاقی، اجتماعی، رفتاری و مدیریتی تأثیرگذارند.

اخلاقی کردن سیاست به معنای تنظیم روابط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بر پایه اخلاق و عدالت است. اخلاق سیاسی به دنبال وارد کردن بایدها و نبایدهای اخلاقی در حوزه سیاست است. در این تحقیق با روش تحلیلی توصیفی به ارتباط اخلاق با سیاست از دیدگاه اسلام پرداخته ایم و از این رهگذر به سیره سیاسی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم و امیرمؤمنان علی علیه السلام نگاهی خواهیم انداخت. هدف از پژوهش، اثبات نگاه متعالی اسلام به اخلاق و نهادینه کردن آن در سیاست است؛ به ویژه اینکه این رویکرد در سیره دو معصومی که حکومت کرده اند، به روشنی مشاهده شده است. با نگاهی به سیره حکومتی و سیاسی این دو بزرگوار می توان به این نتیجه رسید که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و امیرمؤمنان علیه السلام رویکرد یگانگى اخلاق و سیاست را نهادینه کردند؛ چراکه اساس اندیشه سیاسی اسلام بر پایه اندماج و آمیختگی اخلاق و سیاست و بناکردن قدرت سیاسی بر پایه های استوار اخلاق و انسانیت است. در دوران پانزده ساله حکومت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و امیرمؤمنان علیه السلام جلوه های گوناگونی از اندماج و آمیختگی اخلاق و سیاست را مشاهده می کنیم.

از رویدادهای مهم تاریخ صدر اسلام مسئله حکمیت در جنگ صفین بود، که پس از بر سر نیزه کردن قرآن توسط سپاه معاویه، سپاه امیرمؤمنان علی علیه السلام تسلیم شده و حکمیت را بر آن حضرت تحمیل کردند. در اینکه محور مذاکرات حکمین چه بود؟ تاریخ نویسان جواب قاطعی نداده اند. در این بین روایتی در کتاب های روایی و تاریخی آمده که مؤید «تعیین خلیفه» در حکمیت است؛ ولی امیرمؤمنان علی علیه السلام نتیجه حکمیت را نپذیرفتند. این مقاله با هدف بررسی ادله روایی و تاریخی با روش توصیفی تحلیلی و ابزار تحقیق کتابخانه ای نتیجه می گیرد که روایت از جهت سند به دلیل مرسله بودن، و از جهت متن به دلیل اضطراب، ضعیف است و ادله تاریخی نیز به جهت انحصار در چند منبع و تعارض با متن صلح نامه حکمیت که سخنی از تعیین خلیفه به میان نیامده، از اعتبار ساقط است. بنابراین محور مذاکرات حکمین منحصر در مسائل اختلافی بین امیرمؤمنان علی علیه السلام و معاویه، بجز تعیین خلافت می شود.

یکی از پرسش های اساسی در مقایسه بین کوفیان و ایرانیان این است که ایرانیان با چه پشتوانه های نظری پس از پیروزی انقلاب اسلامی دچار لغزش ها و نافرمانی های مدنی، همسان کوفیان خوارج مآب بر ضد رهبری ولایی نگردیده و از آن امتناع کردند؟ در این مقاله با شیوه توصیفی تحلیلی، با مرور تاریخی نافرمانی های مدنی خوارج (محکمه) و کوفیان خوارج مآب در برابر امیرمؤمنان علی علیه السلام، به تشریح ولایت مطلقه الهیه حضرت امیر علیه السلام در ابعاد معنوی یا عرفانی، سیاسی، قضایی، دینی و مذهبی برآمده از متن اسلام، پرداخته شده و در یک مطالعه تطبیقی و با ارائه اسناد، به ریشه های کلامی این ناهنجاری های سیاسی یا انحطاط مبانی نظری خوارج و کوفیان خوارج مآب، و به عبارتی فقدان باورشان در ابعاد ولایت های یادشده حضرت امیر علیه السلام، به عنوان راز نافرمانی مدنی آنان در برابر امام علیه السلام و در نقطه مقابل، وجود اعتقادات ولایی ایرانیان در برابر ولی امر، اعم از امام معصوم علیه السلام یا فقیه جامع الشرایط، به عنوان راز امتناعشان از تکرار عصیان کوفیانه خوارج مآب مطرح گردید.