فراکارکرد متنی

بر اساس نظریه نظام مند هلیدی، فراکارکرد متنی با توجّه به ساختار آغازگانی- پایانی و نشان-داری و بی نشانی هر بند، شیوه و عملکرد نویسنده در القای پیام مورد نظر خویش را معیّن می کند و با بررسی ارتباط دستوری، واژگانی و پیوندی یک متن، تحلیل جامعی از چگونگی انسجام و پیوستگی بندهای مختلف آن ارائه می دهد؛ لذا در این پژوهش برآنیم با واکاوی فراکارکرد متنی در نیایش چهارده صحیفه سجّادیه، عملکرد امام سجّاد(ع) در القای نارضایتی از تعدّی ظالمان و توسّل به پرودگار از این ظلم را به روشی توصیفی- تحلیلی و با استفاده از فراکارکرد متنی هلیدی بررسی کنیم و در این راستا عوامل انسجام بخشی را مورد توجه قرار دهیم که صحیفه سجّادیه را پس از قرآن و نهج البلاغه به ماندگارترین متن اسلامی تبدیل کرده است. یافته های پژوهش نشان می دهد، بیشتر فرازهای این نیایش با آغازگری مرکّب شروع می شوند که از دید ایشان؛ نقطه شروع مناسبی برای درخواست از پروردگار و القای پیام خود بوده و بر پیوستگی متن کمک کرده است. اما در میان گونه های متنوّع انسجامی در این متن، عنصر ارجاع، تکرار و ادات پیوند افزایشی از بسامد بالایی نسبت به دیگر عناصر برخوردارند و تأثیر شگرفی در برجسته سازی کلام وی و پیوستگی و گستردگی بندهای نیایش ایفا کرده اند.

بر اساس نظریه هلیدی، یکی از ویژگی های متن، داشتن انسجام است، بنابراین بااهمیت دادن به ساختار آغازگری- پایانی و نشان داری و بی نشانی هر بند، شیوه و عملکرد نویسندهدر القای پیام مورد نظر خویش را معین می کند. بر اساس نظریه مذکور، با بررسی ارتباط دستوری، واژگانی و پیوندی یک متن، تحلیل جامعی از چگونگی انسجام و بههم پیوستگی بندهای مختلف آن بهدست می آید. این پژوهش، خطبه جهادیه امام علی(ع) را بر اساس فراکارکرد متنی(رویکرد نقش گرای هلیدی) و به شیوه توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار داده است. نتایج به دست آمده، نشان از آن دارد که اغلب بندهای خطبه مذکور، آغازگر مرکّب دارد و مخصوصاً بیان آن با چنین آغازی، نقطه مناسبی برای القای پیام بوده است و بر انسجام متن صحّه می گذارد. همچنین سایر گونه های انسجامی چون ارجاعدرون متنی، جانشینی، حذف، انسجام واژگانی به ویژه عبارات مترادف و نیز انسجام پیوندی از عناصر برجسته این متن است. بررسی این خطبه از نهج البلاغه بر اساس نظریه هلیدی، ارزش و اهمیت آن را هم در زمینه مذهبی و هم زمینهادبی،بیشتر مشخّص می کند.