اخلاق حرفه ای معلمی

«مکتب خانه» به دلیل قدمت طولانی و پوشش حداکثری، یکی از مهم ترین نهادهای آموزشی−تربیتی، پس از ورود اسلام به ایران به شمار می رود که تأثیرات پایداری در فرهنگ تربیتی ایران، از جمله «اخلاق حرفه ای معلمی»، داشته است. در این مقاله، با هدف تبیین نقش مکتب خانه ها در شکل گیری اخلاق حرفه ای معلمی و با بهره گیری از روش پدیدارشناسی تفسیری، نگارندگان تلاش کرده اند تا تجارب زیسته افرادی که مکتب خانه را درک کرده ند، فهم و روایت کنند. بدین منظور، با کاربرد روش نمونه گیری هدفمند، سیزده نفر از سالخوردگانی انتخاب شدند که فضای مکتب خانه را درک کرده بودند و برای گرد آور اطلاعات از ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته و برای تحلیل یافته ها نیز از روش اسمیت استفاده شد. پس از تحلیل مصاحبه ها، مؤلفه های اخلاق حرفه ای معلمانِ مکتب خانه در پنج مقوله عمده و هجده خرده مقوله تقسیم بندی شد که مقوله های اصلی عبارت اند از: شور و شوق معلمی، تعهد حرفه ای، ایجاد میل به یادگیری در فراگیران، توجه ویژه به تربیت اخلاقی و دانش تدریس. نتایج نشان می دهد که شماری از شاخص های مثبت و منفی اخلاق حرفه ای معلمی امروز جامعه ایران، ریشه در نگرش و رفتار معلمان مکتب خانه دارد و انجام پژوهش های مشابه می تواند در تبیین وضعیت موجود و مطلوب اخلاق حرفه ای معلمی ایران راهگشا باشد.

از مهم ترین مولفه های اخلاق حرفه ای معلمی می توان به پرورش تعقل، تشویق به تفکر و تقویت مهارت های دانش آموزان جهت رسیدن به استقلال در یادگیری اشاره کرد. پژوهش نیمه تجربی حاضر با هدف بررسی تأثیر آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی بر روی اشتیاق برای برقراری ارتباط زبان آموزان سطح متوسط انجام شد. شرکت کنندگان این پژوهش، شامل90 نفر زبان آموز آکادمی زبان دیاکو در تهران که بر اساس نمرات آزمون تعیین سطح آکسفورد انتخاب شدند، به طور تصادفی به دو گروه آزمایش و یک گروه گواه تقسیم شدند. گروه های آزمایش به مدت 10 هفته یکی آموزش های مربوط به راهبردهای شناختی ودیگری آموزش های مربوط به راهبردهای فراشناختی را علاوه بر آموزش های معمول موسسه دریافت کردند. میزان اشتیاق برای برقراری ارتباط شرکت کنندگان قبل و بعد از دوره آموزشی از طریق پرسشنامه جمع آوری و به وسیله شاخص های آمار توصیفی و آزمون های تحلیل واریانس و لوین تجزیه و تحلیل شد. یافته های پژوهش نشان داد که آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی به طور معناداری اشتیاق زبان آموزان را به برقراری ارتباط افزایش داد. نتایج پژوهش همچنین حاکی از این بود که روش های آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی هردو به یک میزان تاثیر گذار بوده و نسبت به یکدیگر برتری ندارند. نتایج این پژوهش می تواند زمینه پرورش اخلاق حرفه ای معلمان را از یک سو و توسعه توانش ارتباطی زبان آموزان را از سوی دیگر فراهم آورد

در پژوهش حاضر، برای دستیابی به الگوی شخصیتی و رفتاری «معلمان الهام بخش» در حوزه تربیت اسلامی، براساس چهار مؤلفه اولیه یعنی «وجهه علمی، شخصیت اخلاقی، نفوذ کلام و شاگردپروری»، جستجویی در احوالات شماری از مربیان حوزوی ایران در عصر معاصر صورت پذیرفت که درنهایت محمدحسین نایینی، محمدحسین طباطبایی و مرتضی مطهری، به جهت شواهدی که حکایت از وجود مؤلفه های فوق در ایشان داشت، مورد گزینش نهایی قرار گرفتند. در ادامه، منابع مکتوب درباره شخصیت این معلمان مطالعه شد و با بهره گیری از روش تحلیل مضمون، 68 خرده مضمون بازیابی شد. در گام بعدی، خرده مضمون ها در قالب دوازده مضمون سازمان دهنده و سه مضمون فراگیر «سلوک فردی، سلوک اجتماعی و سلوک تعلیمی» دسته بندی شد. یافته های این پژوهش شامل خصوصیات و ویژگی های ارائه شده در قالب شبکه مضامین، الگویی از سلوک و منش «معلم الهام بخش» ارائه کرده است.