علوم انسانی جهانی

در حال حاضر علوم انسانی کشور بیش از هر زمان با چالش تاریخی در برابر دو رویکرد مطرح و عمده بومی گراو جهانی قرار دارد. ریشه های دوگانگی فوق به چند دهه پیش به ویژه در دهه معطوف به انقلاب اسلامی در سال 57 باز می گردد. عوامل متعددی زمینه های تقویت تمایل به تاسیس و توسعه علوم بومی به ویژه در حوزه علوم انسانی را موجب شده و می شود. بیگانگی بسیاری از محصولات دانش جدید با پاره ای از مختصات فرهنگی و اجتماعی در کشور, ناکارآمدی بخشی از نظریه ها و فرضیه های علوم انسانی و اجتماعی مقتبس در حل و فصل مسائل و مشکلات تاریخی و اجتماعی کشور و نیز تردید در قبال توسعه آینده این علوم وفایدات عمومی آن در قبال انبوه سرمایه گذاری آموزشی و انسانی موجبات طرح و پرورشرویکرد بومی گرایی در علوم انسانی شده است. افزون بر آن حجم وسیع از ادبیات منتقدانه طی سالهای قبل و بعد از انقلاب متوجه آثار پنهان اجتماعی آموزه های استعماری علوم انسانی مدرن در قالب نظریه های علمی مطرح و تلاش های قابل اعتنایی برای دستیابی به نوآوری های نظری در بعد علوم بومی محور انجام داشته است. در نقطه مقابل رویکرد جهانی گرا در علوم انسانی تلقی و تعریفی متفاوت از ماهیت علم و کاربرد اجتماعی آن داشته و دارد. در این رویکرد علوم عاری از هر نوع تعین مکانی قابلیت پذیرش, تولید, انتشار و کاربرد را داراست و رویکرد بومی گرایی در علم نگاه کوتاه مدت سیاسی و اجتماعی به ساختار علم جدید تلقی شده و می شود. پرسشی که در این بررسی مورد هدف قرار دارد واکاوی جنبه ها و جهت های هر یک از رویکردهای فوق در یک فرایند تحولی در جامعه معاصر ایران به منظر دستیابی به راه کارهای ممکن جهت برساخت نوین از معرفت شناسی بومی در تعاطی و تعامل فعال و تاثیرگذار با ساخت علم بیرونی یا جهانی است. در بررسی از این موضوع تلاش خواهد شد تا از منظر جامعه شناسی علم و معرفت به چرایی ظهور دوگانگی معرفت شناختی در علوم انسانی کشور پرداخته شود و شیوه های تعامل و همزیستی تعالی بخش آن مطرح شود..

دو گفتمان کلان درباره علوم انسانی وجود دارد: اول، گفتمان جهانی علوم انسانی که ریشه در مباحث رابطه علوم انسانی و علوم طبیعی دارد و نسخه واحدی برای علم و از جمله علوم انسانی قایل است. دوم، گفتمان علوم انسانی بومی یا اسلامی که پس از استقلال کشورهای جهان سوم از جمله جوامع اسلامی، مجال بیان یافت. مجادله گفتمانی مزبور در ایران به ویژه پس از انقلاب اسلامی، تجلی بارز یافت که هنوز ادامه دارد. در این مقاله با تمرکز بر ماهیت علوم انسانی و قرائت های مختلف اندیشمندان از این موضوع، این پرسش مطرح شد که ماهیت علوم انسانی- اجتماعی با کدام یک از دو گفتمان جهانی یا بومی- اسلامی قرابت بیش تر دارد؟ پاسخ به سؤال مزبور و حاصل بررسی فرضیه پژوهش با اتکا به روش اسنادی- کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل توصیفی- تحلیلی این شد که با عنایت به ابعاد ماهوی نظام دانش علوم انسانی، یعنی ماهیت دوگانه حقیقی- اعتباری گزاره های آن، هیچ یک از دو گفتمان مزبور به تنهایی قادر به تکفل و هدایت نظام دانش علوم انسانی در کشورهای مختلف نیست. در نتیجه، تعامل دو گفتمان جهانی و بومی علوم انسانی، برای تغذیه ابعاد عام و ثابت و خاص و متغیر نظام علوم انسانی- اجتماعی ضرورت دارد. کیفیت ترکیب تعاملی دو گفتمان جهانی و بومی علوم انسانی در سایه واقعیات و اقتضائات و نیز بر پایه انسان شناسی فلسفی بومی، شاخص پیشرفت یا پسرفت علمی یک کشور می باشد.