شیرعلی خان لودی

بررسی کتب تذکره شاعران نکات مهمی را در حوزه زبانشناسی فارسی‘تاریخ ادبی‘ وضعیت سیاسی و اجتماعی ادوار گذشته معلوم می دارد. به همین جهت تذکره شعرای مرآت الخیال مورد بررسی قرار گرفته و ضمن شرح حال مؤلف به موضوعاتی در خصوص تذکره نویسی اشاره شده است. از آنجایی که بخش عمده یی از کتاب شامل دوره ظهور و رواج سبک هندی است همچنین به علت تقارن زمانی مؤلف با برخی از شعرایی که از آنان نام برده شده نیز رعایت ترتیب زمانی ظهور هر یک از آنان می توان زمینه های پیدایش سبک هندی و تحول زبانی و معنوی آن را دریافت . در این مقاله سعی شده ضمن معرفی کامل تذکره مورد نظر‘جستجویی نیز در باب تذکره نویسی در ایران و هندوستان شده باشد.

یکی از مهم ترین حوزه های تحقیق در آثار ادبی، شناسایی منبع یا منابع احتمالی یک متن است. این گونه تحقیقات ضمن این که از جهت روابط بینامتنی مهم است، می تواند در رفع نارسایی هایی که به متن مقصد راه یافته است نیز مفید باشد. پژوهش حاضر که شامل مقایسه بخشی از مرآه الخیال شیرعلی خان لودی با جامع الصّنایع والاوزان سیف جام هروی است، نشان می دهد که لودی در تدوین قسمتی از تذکره خود، بی آنکه نامی از جامع الصّنایع ببرد، از آن بهره برده است. تا قبل از این پژوهش، تنها منبعی که روشن شده بود در تدوین بخشی از آن، از جامع الصّنایع استفاده شده، کشّاف اصطلاحات الفنون بود که مؤلّف آن، صریحاً از جامع الصّنایع نام برده است. اکنون معلوم می شود که لودی 56 سال قبل از آن، در تدوین کتاب خود از جامع الصّنایع ، بهره برده است. در بخش دیگر این پژوهش، با تکیه بر جامع الصّنایع ، برخی نارسایی های مرآه الخیال بررسی، و شماری از ضبط های ناصحیح آن اصلاح شده است.