ولایت تکوینی و تشریعی،

فلاسفه اسلامی، بر خلاف متکلّمان مسلمان که پس از برخورد با مسئله «امامت» به مثابه یکی از اصول دین به استدلال و تحلیل آن پرداخته‌اند، صرفا با پیشبرد دستگاه فلسفی خویش ضرورت وجود انسانی را تصدیق کرده‌اند که به لحاظ دینی عنوان امام بر او اطلاق می‌گردد. از این‌رو، رویکرد فلسفه و حکمت به امامت مستقل از کلام اسلامی بوده، دارای نگاه قانونمندی و روشی متمایز از رویکرد کلامی است. قاعده «لطف»، که دست‌مایه عظیم متکلّمان در تحلیل محورهای مختلف امامت است، در حکمت و فلسفه جای خود را به قاعده «امکان اشرف» و «واسطه‌گری در فیض وجود به عالم» داده و وجهه کلامی مسئله امامت جایگاهی وجودشناختی و جهان‌شناختی پیدا می‌کند. بدیهی است که نتیجه این امر تحولی ارزشی و تأثیری در پی خواهد داشت.