مغیبات

یکی از شرحهای مشهور نهج البلاغه، شرح ابن ابی الحدید معتزلی است. شرح این ابی الحدید به لحاظ ادبی و تاریخی ممتاز است و بایستی بدین ویژگی ها معرفی شود. ابن ابی الحدید در شرح خود افزون بر انجام تفسیرهای معمولی در حوزة مفردات و جملات نهج البلاغه- که غالباً رنگ بلاغی و کلامی هم دارد- از راههای مختلف اصالت نهج البلاغه را اثبات کرده است. برخورد ایجابی با اصیل نمودن نهج البلاغه و در نتیجه نشان دادن برتری های کلام علی (ع) بر سخنان سخنوران مهم عرب، تحلیل کلام علی (ع) با استفاده از قاعده های ادبی و به عبارتی استناد به وحدت سبک و اسلوب در نهج البلاغه در عین قائل بودن به تواتر بخشهایی از این کتاب- و طرح شبهه های وارد شده بر نهج البلاغه و پاسخگویی به آنها، از جمله راههایی است که ابن ابی الحدید در اثبات اصالت نهج البلاغه پیموده است. این مقاله بر آنست که مهمترین کوشش ابن ابی الحدید را در زمینه های یاد شده بررسی کند.

یکی از موضوعات مهمی که به طور گسترده در نهج البلاغه گرد آمده، «إخبار از غیب» است. امیرمؤمنان علی(ع) در ضمن خطبه ها، نامه ها وکلمات قصار از معارف توحیدی بسیار عمیق، پنهانی های خلقت و بسیاری از حوادث گذشته و آینده خبر می دهد. این اخبار نه ادّعایی دروغ بود و نه ادّعایی صحیح توأم با فخرفروشی؛ بلکه اهدافی دقیق و حساب شده داشت که شروح نهج البلاغه و سایر کتابهای مربوطه توجه شایانی به آن ها نکردند؛ شاید به دلیل اینکه آن حضرت بر علت بیان آن ها تصریح نفرمود. حکومت امام علی (ع) در شرایطی محقّق شد که تنها ظاهری از اسلام باقی مانده بود و عمق و محتوای دین متحوّل شده بود. مردم از پرسشهای علمی و تفسیری منع می شدند، اکثر یاران در جهالت بودند و مکر و تزویرهای دشمنان بسیار بود. بررسی شرایط و فضای صدور اخبار غیبی، پژوهش حاضر را به سه هدف عمده رهنمون گشت: الف) معرفت افزایی امت اسلام، تفسیر آیات قرآن کریم و اثبات رابطه عمیق امام به عنوان برترین مفسّر پس از رسول خدا (ص) با این کتاب آسمانی؛ ب) اثبات حقانیت امام نزد یاران؛ ج) اثبات حقانیت امام نزد دشمنان