برابرنهاده ها

واژه ی «صلاه» یکی از مهمترین واژه های قرآنی است که در آیات متعددی بکار رفته است. دانشمندان نیز در پژوهشهای خود، درباره ی این واژه، مفاهیم گوناگونی پیشنهاد کرد ه اند. اما چون این پیشنهادات پایه علمی استوار نداشت، انتخاب برابرنهاده های واژه نیز دچار نوعی به هم ریختگی و نابسامانی شده است. درباره ی ریشه ی واژه و ناقص واوی یا یایی بودن آن نیز اختلاف نظر وجود دارد. پژوهش های ریشه شناسی نشان می دهد که « صلاه » وام واژه ای کهن است که شعرای قدیم عرب بکاربرده اند و در دوره پیش از اسلام واژه ای کاملا آشنا بوده است. همچنین ریشه «صلو» در سنگ نبشته های عربستان جنوبی با مفهوم دعا و نماز بکارفته است. در این مقاله با تکیه بر این پژوهشها و نیز با بررسی تطور تاریخی-معنایی واژه، برابرنهاده های آن در 3 بخش پیشنهاد شده است: الف- نماز(نیایش آیینی مسلمانان) ب- دعا (نیایش فردی) ج- نیایش(به معنای مطلق آن).

ترجمه های کهن فارسی از آیات شریف قرآن کریم در زمره ذخایر ارزشمند ادب فارسی است. این ترجمه ها، تشخّص و جایگاه ویژه و کم مانندی دارند. قرارگرفتن واژه های فارسی دربرابر مفردات قرآنی و عربی در بیشتر این آثار، دریافت معنی درست و دقیق آنها را ساده و ملموس ساخته است. از سوی دیگر، به سبب گستردگی و تنوّع کاربردی لغات حوزه ها و دوره های گوناگونِ زبانی در این متون، بررسی و شناخت ساختار لغات زبان فارسی از دیدگاه تاریخی بدون مراجعه به آنها ممکن نیست. یکی از ترجمه های کهن قرآن، جزوه مترجم شماره 2574 است که در کتابخانه آستان قدس نگهداری می شود. این ترجمه، زبانی استوار دارد و دربردارنده واژگانی سره و اصیل است. نسخه یادشده از نظر تاریخ ترجمه، تاریخ زبان و سیر تحوّل آن همچون دیگر ترجمه های کهن قرآن کریم، بسیار ارزنده و با اهمّیت است. در این جستار، جزوه مترجم 2574 معرّفی و روش مترجم آن در ترجمه، در کنار ویژگی های نسخه شناختی، زبانی، دستوری و رسم الخطی آن بررسی و تبیین خواهد شد. نام و نشان دقیق مترجم و کاتب و تاریخ قطعی و محل کتابت نسخه مشخّص نیست؛ امّا نتایج پژوهش حکایت از آن دارد که نسخه مورد بررسی متعلّق به دوره نخست فارسی دری یعنی قرن پنجم هجری است و برابرنهاده های فارسی، دگرگونی های واجی، شاخصه های دستوری و رسم الخط آن، کهنگی زبان ترجمه را در این ترجمه از قرآن کریم نشان می دهند. دقّت فراوان در معادل یابی و برابرگزینی، تأثیرپذیری متعادل از ساختار زبان عربی، وام گیری اندک واژگان از زبان عربی، کاربرد حروف در معنای دیگر، جدانوشتن نشانه نفی از فعل، اتّصال ضمیر «او» به «که» ربط، استعمال فعل ماضی پیاپی و به کارگیری وجه تحذیری برخی از شاخصه های نسخه یادشده است.