فرات

جنگ صفین، که در 36 ق میان امام علی (ع) و معاویه درگرفت، نقطه عطف و واقعه ای بسیار مهم در تاریخ اسلام به شمار می آید. در منابع گوناگون تاریخی، از قبیل وقعة صفین نصر بن مزاحم، گزارش های مفصلی درباره این جنگ و سیر حوادث آن و اسامی کشته های طرفین ثبت شده است، اما دربارة برخی مباحث مربوط به آن، ازجمله مسیر امام علی (ع) به صفین، اطلاعات چندانی در دست نیست. این نوشتار بر آن است تا با استناد به گزارش های پراکندة موجود در منابع تاریخی و با بهره جویی از منابع جغرافیایی، مسیر تقریبی امام علی (ع) به صفین و مسیر بازگشت آن حضرت به کوفه و نیز موقعیت جغرافیایی محل وقوع این جنگ را شناسایی کند. همچنین تلاش شده تا نقاط و زیارتگاه های منتسب به امام علی (ع)، که در طول این مسیر قرار داشته است، معرفی شود

خلفای عباسی که قرن ها بر سرزمین های اسلامی حکمرانی کردند، به توسعه راه های آبی به ویژه در رودخانه ها توجه داشتند. در این میان آنها از دو رودخانه مهم دجله و فرات در کشور عراق، استفاده های نظامی، تجاری و توریستی فراوانی می کردند و با حفر آبراهه ها، کانال های متعدد و برداشتن موانع در رودخانه های عراق، علاوه بر استفاده های تجاری، حمل ونقل کالاها و مواد غذای به پایتخت، در برابر هجوم مخالفان خلافت نیز از آن ها بهره می بردند و از طریق آنها شورش های بزرگی را سرکوب کردند. پرسش اصلی پژوهش این است که اقدامات خلفای عباسی در توسعه کشتیرانی چه بوده است؟ و خلفای عباسی از رونق کشتیرانی در رودخانه های عراق چه اهدافی را دنبال می کردند؟ این نوشتار با رویکرد توصیفی- تحلیلی از داده های تاریخی نشان می دهد، خلفای عباسی با درکی منطقی و معقول از نقش راه های آبی و رودخانه ای در تثبیت و تحکیم دستگاه خلافت، کمابیش از همه ظرفیت های سیاسی، نظامی، اقتصادی، کشاورزی، و فرهنگی توسعه این مسیرها بهره برداری کردند. مجموع این اقدامات افزایش درآمدها و عایدات حکومت، پیشرفت کشاورزی و زراعت، رونق شهرنشینی در شهرهایی چون بغداد، موصل، بصره، و ابله، ارتباط و تعامل با ملل دیگر، انتقال علوم و فنون به مرکز خلافت، و تقویت نیروی دریایی را در پی داشت.

رودهای دجله و فرات از کوه های واقع در آناتولی سرچشمه می گیرند و پس از عبور از ترکیه، سوریه و عراق با پیوستن به هم وارد خلیج فارس می شوند. این دو رود جزو طولانی ترین و پر آب ترین رودهای غرب آسیا هستند و هر دو آنها چه در گذشته و چه امروز اهمیت زیادی دارند. این تحقیق به دنبال این بود تا پس از ارائه گزارشی از جغرافیای تاریخی دجله و فرات، مشخص نماید که این دو رود چه تاثیری بر اقتصاد بین-النهرین داشتند. نتایج این تحقیق نشان می دهد که رودهای دجله و فرات در آناتولی بیشتر در مناطق کوهستانی قرار دارند ولی در بین النهرین در دشت جاری می شوند و منابع آبی مورد نیاز برای کشاورزی را فراهم می کنند. در نتیجه فراهم کردن منابع آبی برای کشاورزی توسط این دو رود بزرگ، بین النهرین از کشاورزی پر رونقی برخوردار است. این دو رود علاوه بر کشاورزی، برای تجارت و حمل و نقل کالا از مسیر آب هم اهمیت دارند و از گذشته تا امروز همواره برای این هدف مورد استفاده قرار می گرفتند. بین النهرین به واسطه بهره مندی از آب رودهای دجله و فرات توانسته بود کشاورزی پر رونق و تجارت فعالی داشته باشد و بدین ترتیب منافع اقتصادی زیادی کسب بکند هرچند گاهی اوقات با طغیان های این دو رود، خسارت هایی را تحمل می کرد.