وحید عسگرپور

مسجدجامع کاشان از قدیمی ترین بناهای ثبت شده دوره اسلامی در کاشان است. این مسجد دارای سه محراب گچ بری است که یکی در گنبدخانه و دو محراب در شبستان شمالی مسجد قرار دارد. برای تعیین قدمت محراب گچ بری اصلی، از آجر به دست آمده برای سال یابی ترمولومینسانس نمونه برداری شد و نیز برای شناسایی رنگدانه های به کاررفته در تزیینات مسجد در دوره های مختلف، از همه بقایای رنگ در دو محراب شبستان شمالی و گچِ گچ بری ها نمونه برداری شد. برای شناسایی ترکیبات به کاررفته در رنگ ها، بررسی نوع ملات و اجزای گچ بری از میکروسکوپ نوری پلاریزان (PLM) وپراش پرتو ایکس (XRD) و برای شناسایی عنصری نمونه ها از میکروسکوپ الکترونی مجهز به پاشندگی پرتو ایکس (SEM-EDX) استفاده شد. همچنین برای بررسی نوع ملات و اجزای گچ بری و بررسی مواد آلی احتمالی به کاررفته در گچ و رنگدانه، از روش طیف سنجی زیر قرمز (FTIR) استفاده شد. نتایج سال یابی آجر از محراب قدیمی رویی نشان داد که این بخش مربوط به 20 ± 550 سال پیش از این است. نتایج نشان داد که در دوره های مختلف از مواد متفاوتی استفاده شده است؛ برای مثال برای رنگ آبی از لاجورد در تزیینات محراب قدیمی، از مالاکیت برای رنگ سبز، از سرنج برای رنگ قرمز و از سفید سرب برای تهیه رنگ خاکستری استفاده شده است. در این بررسی، نوع گچ به کاررفته، ترکیبات افزوده و چگونگی عمل آوری آن نیز بررسی شد.