فیروز بختیاری نژاد

یکی از عوامل مهم رشد اقتصادی و افزایش توان کشورها در عرصه رقابت پذیری، توجه ویژه به نوآوری و فنّاوری است. تردیدی نیست که دانش و فنّاوری اساسی ترین عناصر جریان توسعه اقتصادی است و کشورهای موفق و پیشرو آنهایی هستند که بتوانند نوآوریهای علمی و فنی را به ثروت تبدیل کنند. ایران نیز باید به منظور همگام شدن با جریان این رشد پر شتاب ، همواره تلاش کند با تولید محصولات صنعتی مبتنی بر علم و فنّاوری، توسعه اقتصادی کشور را تسریع کند. نقش دانشگاهها در مدیریت و برنامه ریزی کشورها بالاخص در توسعه فنّاوری بسیار مهم و در حال تغییرات جدی است. هدف اصلی دانشگاههای نسل اول مبتنی بر آموزش مستقیم بنا شد و این هدف در دانشگاههای نسل دوم (درحال حاضر) بر اساس آموزش مبتنی بر پژوهش و آموزش برای انجام پژوهش تغییر یافت. در نسل سوم دانشگاهها،  همزمان با آموزش نیروی انسانی برای تولید علم و توسعه فنّاوری در حل مسائل و مشکلات رایج، تولید کار و ثروت آفرینی نیز در اهداف و برنامه هایشان قرار خواهد گرفت. انتظار می رود که در  نسل چهارم دانشگاهها، اضافه بر وظایف نسل سوم، تربیت خلاق و نوآور و خلاقیت و نوآوری حرکت کنند.  بنابراین با پیشرفت علم و فنّاوری و جهانی شدن آموزش مهندسی، ضرورت بازنگری مستمر در اهداف، ساختارها و روشهای نوین نظام آموزش مهندسی متناسب با نیازهای کشور در همراهی با  تحولات جهانی بیش از پیش احساس می شود. این مقاله دروس مورد نیاز برای تربیت نیروی انسانی در توسعه فنّاوری در کشور را بررسی می کند و با مطالعه و باز بینی برنامه های درسی موجود در دوره های کارشناسی و کارشناسی ارشد پنج رشته مهندسی منتخب و مؤثرتر را به عنوان مطالعه موردی و نمونه، شامل مهندسی مکانیک، مهندسی برق، مهندسی نفت، مهندسی شیمی و مهندسی نساجی برای توانمندسازی دانشجویان مهندسی کمبودهای موجود استخراج وتحلیل می کند و پیشنهاداتی ارائه می دهد. سپس به راههای تقویت ارتباط مؤثرتر صنعت با دانشگاه برای  آموزش مفید تر و موثرتر فنّاوری در رشته ه ای  مهندسی  می پردازد.

از ارکان اصلی سیاستهای تولید علم و توسعه فناوری یک کشور ارزیابی منظم فعالیتهای مربوط به آن است. سطح و میزان فعالیتهای فناوری را می توان برای یک کشور و در سطوح مختلف بین المللی، ملّی و برای مؤسسات فناور شامل پژوهشکده ها و مراکز رشد و فناورانه و در آخر برای فعالیتهای  افراد فناور شناسایی و ارزیابی کرد. نتایج این ارزیابی می تواند به بهبود عملکرد و در صورت نیاز بازنگری مستمر اهداف، ساختارها، روشهای اجرایی و از همه مهم تر اصلاح روشهای متناسب آموزش مهندسی با نیازهای فناوری کشور و تحولات جهانی منجر شود. در این مقاله با معرفی شاخصهای ارزیابی فناوری در سه سطح  کشوری، مؤسسه ای و فردی، ارتباط مستقیم یا غیرمستقیم بین ارزیابی با توسعه و بهبود آموزش مهندسی بررسی شده است. راهکارهای به دست آمده از این نتایج می تواند سبب توسعه آموزش مهندسی در کشور و جهتگیری آن به سمت تربیت مهندسانی با تواناییهای  فناورانه بشود.