حجت الله آزاد

با وجود مذمت شدید، دروغگویی پدیده ای شایع است. انگیزه افراد برای دروغگویی چیست؟ همبسته های شناختی هنگام و بعد از دروغگویی چیست؟ بسترهای شکل گیری دروغ چیست و چگونه می توان از شیوع آن جلوگیری کرد؟ این پژوهش، با نگاهی روان شناختی، در پی پاسخ گفتن به پرسش های بالاست. نتیجه بررسی مطالعات روان شناختی حاکی از این است که افراد با انگیزه های مختلفی مرتکب دروغ می شوند. این انگیزه ها را می توان در قالب کلی منافع مادی یا روان شناختی برای خود فرد یا دیگران معرفی کرد؛ منافع مادی مانند پول و دیگر منافع محسوسی چون کسب شغل، و منافع روان شناختی مانند دوری از خجالت، رعایت ادب و خدشه دار نکردن احساسات دیگران. از منظر شناختی، افراد هنگام دروغگویی (در مقایسه با راستگویی)، به تلاش شناختی بیشتری نیاز دارند و گاهی بعد از دروغ گفتن به دروغ خود باور پیدا می کنند. بسترهایی چون محیط نامناسب و خودپنداره غلط به شکل گیری دروغ کمک می کنند. مقابله با دروغگویی نیازمند دو گام شناختی و عملی است؛ در گام نخست، با مطالعه این پدیده، به شناخت درستی از آن دست می یابیم و در گام دوم، باراه هایی مانند ایجاد یادآورهای اخلاقی در موقعیت های وسوسه کننده، مانع دروغ گفتن می شویم. دست مایه این پژوهش، آثار و مطالعات روان شناختی درباره دروغگویی است. براین اساس، پژوهش حاضر بر روش اسنادی مبتنی است و به تناسب، شکل توصیفی یا تحلیلی به خود می گیرد.

«بغض»، از مهم ترین عواطف دینی است که در این مقاله از دو زاویه بررسی می شود. از زاویه نخست ماهیت این مفهوم و تفاوت آن با مفهوم کینه بررسی می شود و از زاویه دوم، هنجارهای اخلاقی حاکم بر این عاطفه در روابط دیندارانه تبیین خواهند شد. نتیجه این بررسی حاکی از آن است که اولاً: مفهوم بغض با مفهوم کینه بسیار متفاوت است؛ کینه ماهیتی غیراخلاقی دارد؛ اما بغض دینی، عاطفه ای اخلاقی است که هنگام نقض ارزش های دینی اخلاقی نمودار می شود؛ ثانیاً: در صحنه عمل، افراد با ادعای بغض دینی، اغراض شخصی و کینه خود را آشکار می سازند. اصول مختلفی همچون پرهیز از خوش بینی به خود به هنگام بغض ورزی، خیرخواهی مبغوض، پرهیز از پیش داوری از جمله هنجارهای حاکم بر این عاطفه برای عدم خروج بغض از حالت اخلاقی آن است. این تحقیق به هدف برداشتن گامی برای کاربست صحیح بغض در روابط دین دارانه جمعی صورت گرفته است. دست مایه تحقیق حاضر، آموزه های قرآنی روایی درباره بغض و کینه و برخی مطالعات اخلاقی و روان شناختی مرتبط با این موضوع می باشد. بر این اساس، تحقیق حاضر به روش اسنادی مبتنی است و به تناسب مقام، شکلی توصیفی یا تحلیلی پیدا می کند.